Qytetarët Australianë në Iran dhe Izrael janë të dëshpëruar për t'u larguar. A duhet qeveria t'i ndihmojë?

Si mijëra të qytetarëve australianë dhe banorëve të përhershëm të bllokuar në Iran dhe Izrael vazhdojnë të regjistrohen për fluturime rikthimi, qeveria po përpiqet të gjejë mënyra të sigurta për t'i evakuar ata.

Me hapësirën ajrore mbi të dy vendet të mbyllur, qeveria po shqyrton mënyra të tjera për t'i sjellë ata në shtëpi.

Plani aktual është të marrin autobusa me linjë nga kompanitë private për të marrë njerëzit nga Izraeli në Jordanin fqinj. Siç thekson Kryeministri Anthony Albanese: theksoi: “Ne duam të sigurohemi që njerëzit të trajtohen mirë, por ata gjithashtu duhet të trajtohen në mënyrë të sigurt”.

Kjo nuk është hera e parë që Australia përballet me sfida në evakuimin e shtetasve të bllokuar jashtë vendit. Kur ndodhin konflikte, katastrofa ose emergjenca të tjera jashtë vendit, qeveria punon rregullisht për t'i sjellë australianët në shtëpi.

Në ditët e para të pandemisë COVID, për shembull, qeveria organizoi fluturime rikthimi dhe krijoi qendra karantine për të ndihmuar australianët që ishin bllokuar jashtë vendit. Australia ka ndihmuar vazhdimisht qytetarët e saj të kapur në zona konflikti për t’u kthyer në shtëpi, duke përfshirë nga Afganistani në vitin 2021 dhe Libanin në vitin 2024.

Dhe kur një tërmet shkatërroi Vanuatu në dhjetor të kaluar, Australia veproi shpejt për të nxjerrë australianët jashtë.

A është Australia e detyruar ligjërisht të rikthejë njerëzit?

Ndërsa ekziston një praktikë e gjatë dhe e gjerë e qeverive për rikthimin e shtetasve të tyre në raste emergjente, vendet zakonisht nuk kanë përgjegjësi ligjore për ta bërë këtë.

Në vend të kësaj, vendimet e qeverive janë diskrecionare dhe merren në bazë të rastit për rast. Ato shpesh ndikohen nga konsiderata diplomatike, logjistike dhe të sigurisë.

Qeveritë kanë një drejtë – por jo një detyrim – për të ofruar ndihmë konsullore për shtetasit e tyre jashtë vendit. Kjo përfshin lëshimin e dokumenteve të udhëtimit, bashkëpunimin me autoritetet lokale dhe, në raste të veçanta, lehtësimin e evakuimeve.

Karta e Shërbimeve Konsullore përcakton atë që australianët jashtë vendit mund të presin nga qeveria e tyre. Ajo sqaron se ndërsa qeveria do të bëjë atë që mundet, ekzistojnë kufizime. Ndihma nuk është e garantuar, veçanërisht në zona ku Australia nuk ka prezencë diplomatike ose ku kushtet e sigurisë bëjnë ndërhyrjen shumë të rrezikshme.

Departamenti i Punëve të Jashtme dhe Tregtisë (DFAT) është agjencia kryesore përgjegjëse për koordinimin e evakuimit të australianëve me ambasadat, linjat ajrore dhe partnerët ndërkombëtarë. Vendimet për evakuim merren në fund nga ministri i punëve të jashtme pas një rekomandimi, ku është e mundur, nga Grupit Ndërdepartamental për Menaxhimin e Emergjencave (IDETF).

Përpjekjet për rikthim në vend janë të udhëhequra nga Plani i Qeverisë Australiane për Mirëpritjen e Qytetarëve Australianë dhe Shtetasve të Huaj të Miratuar të Evakuuar nga Jashtë (AUSRECEPLAN). Kjo marrëveshje përcakton një proces për “rikthimin e sigurt të australianëve, të varësve të tyre të menjëhershëm, banorëve të përhershëm dhe shtetasve të huaj të miratuar (evakuues) pas një evakuimi të udhëhequr nga qeveria australiane në përgjigje të një katastrofe jashtë shtetit ose situateje të sigurisë së keqe”. Ajo përshkruan se si agjencitë federale, shtetërore dhe territoriale bashkëpunojnë për të pritur dhe mbështetur evakuuesit sapo ata mbërrijnë në Australi, duke siguruar që kthimet të jenë jo vetëm të shpejta, por edhe të sigurta dhe të rregullta.

Sfida dhe kufizime

Rikthimi në vend gjatë një krize është një detyrë komplekse. Përveç kushteve emergjente, të cilat mund të mbyllin opsionet ose rrugët e zakonshme të udhëtimit, qeveria australiane nuk mund të detyrojë një vend tjetër të lejojë një evakuim. Ajo gjithashtu nuk mund të garantojë kalimin e sigurt, veçanërisht në konfliktet.

Identifikimi dhe komunikimi me qytetarët jashtë vendit gjithashtu mund të jetë i vështirë, shpesh duke kërkuar që njerëzit të regjistrohen vetë në autoritetet konsullore për të marrë përditësime. Për më tepër, shërbimet konsullore mund të jenë të ngarkuara kur ambasadat dhe zyrat konsullore janë mbyllur, siç është rasti në Izrael dhe Iran.

Për këto arsye, vendet herë-herë bashkohen për të ndihmuar njëra-tjetrën. Për shembull, Australia dhe Kanadaja kanë marrëveshje që ku njëra ka praninë konsullore por tjetra jo, ato do të ndihmojnë për të rikthyer qytetarët e vendit tjetër.

Në mënyrë të ngjashme, Shtetet e Bashkuara ndihmuan evakuimin e australianëve dhe qytetarëve të tjerë aleatë nga Afganistani pas marrjes së kontrollit nga Talibanët në vitin 2021. Vendet e Bashkimit Evropian mund të aktivizojnë një mekanizëm rajonal të veçantë për të lehtësuar rikthimin e qytetarëve të tyre të kapur në emergjenca jashtë vendit.

Në rrethana të jashtëzakonshme, vendet kanë nxjerrë ndonjëherë qytetarët e tyre të bllokuar përmes operacioneve ushtarake, të njohura si “operacionet e evakuimit të personave jo-luftarakë” (NEOs). Kjo përfshin okupimin e përkohshëm të një vendndodhjeje në tokë të huaj për të evakuuar njerëzit. Disa shembuj të fundit përfshijnë evakuimet masive të qytetarëve të huaj nga Afganistani në vitin 2021, Sudani gjatë luftës civile që filloi në 2023 dhe Libani gjatë konfliktit izraelito-Hezbollah në vitin 2024.

NEOs përgjithësisht kërkojnë pëlqimin e vendit nga ku bëhet evakuimi, por baza e tyre ligjore e saktë mbetet e paqartë nën ligjin ndërkombëtar.

Në të gjitha rastet, evakuimi i qytetarëve është operativisht i ndërlikuar – siç tregohet nga situata aktuale në Iran dhe Izrael. Vendet me burime të kufizuara mund përpiqen të rivendosin në atdhe qytetarët e tyre fare. Kjo mund të nënkuptojë që disa qytetarë të huaj të “shpëtohen”, ndërsa të tjerët të mbeten pas.

Dhe, natyrisht, popullsitë lokale zakonisht nuk janë të përshtatshme për evakuim fare. Kjo mund të lërë njerëz në rrethana jashtëzakonisht të rrezikshme.

Prandaj, ne kemi propozuar krijimin e një kornize australiane për emergjencat humanitare që, ndër të tjera, do të lehtësonte largimin e sigurt dhe të shpejtë të disa jokushtetareve në rrezik të veçantë. Kjo do të theksonte se qasja e Australisë ndaj evakuimeve është, në thelb, për të mbrojtur njerëzit gjatë krizave.