Rrugët e Afrikës Perëndimore, terreni i përplasjes së gru...

Cili është lidhja midis rrugëve dhe konflikteve në Afrikën e Vest? Kjo pyetje mund të duket e çuditshme. Por një studim që kemi kryer tregon se ekziston një lidhje e ngushtë midis të dyjave.

Ne jemi kërkues në fushën e dhunës politike ndërkombëtare. Ne kemi analizuar 58,000 ngjarje të dhunshme që kanë ndodhur në Afrikën e Vest midis 2000 dhe 2024. Ne u fokusuam në identifikimin e modeleve të dhunës në lidhje me infrastrukturën e transportit.

Të dhënat empirike sugjerojnë se rrugët, urat, tubacionet dhe sistemet e tjera të transportit janë më shumë të sulmuara në Afrikën e Vest, por dihet pak për arsyet, vendndodhjet e sakta dhe përgjegjësit e këtyre sulmeve.

Dhuna në Afrikën e Vest rrjedh nga një përzierje komplekse faktorësh politikë, ekonomikë dhe shoqërorë. Dobësia e qeverisjes, korrupsioni, pabarazitë midis zonave urbane dhe rurale dhe marginalizimi i disa popullatave janë shfrytëzuar nga shumë grupe të armatosura, duke përfshirë rrjete kriminale ndërkombëtare dhe ekstremistë fetarë.

Afrika e Vest është një nga rajonet më të dhunshme në botë që nga mesi i viteve 2010. Vetëm në vitin 2024, iniciativa Armed Conflict Location and Event Data (ACLED) regjistroi më shumë se 10,600 ngjarje të dhunës politike në rajon. Këto përfshinin luftëra midis grupeve të armatosura, shpërthime dhe forma të tjera të dhunës në distancë, si dhe sulme ndaj civilëve të paarmatosur. Vlerësohet se numri i të vrarëve është rreth 25,600. Ky është status quo në rajon që prej afërsisht një dekade.

Rezultatet e studimit tonë tregojnë se 65 % e të gjitha sulmeve, shpërthimeve dhe dhunës ndaj civilëve të regjistruara midis 2000 dhe 2024 kanë ndodhur më pak se një kilometër larg një rruge.

Vetëm 4 % e të gjitha ngjarjeve kanë ndodhur më shumë se 10 km larg një rruge. Ky trend është i qëndrueshëm për të gjitha llojet e rrugëve, por është më i dukshëm pranë autostradave dhe rrugëve kryesore.

Ne mendojmë se ky trend shpjegohet nga konkurrenca e ashpër midis aktorëve shtetërorë dhe jo-shtetërorë për aksesin dhe përdorimin e rrugëve.

Qeveritë kanë nevojë për rrjete rrugore të zhvilluara mirë për shumë arsye, përfshirë për të qeverisur, për të nxitur aktivitetin ekonomik dhe për të siguruar sigurinë. Rrugët lejojnë lëvizjen ushtarake dhe zvogëlojnë vendet e mundshme të strehimit për kryengritësit në rajonet e largëta.

Grupet kryengritëse gjithashtu i konsiderojnë rrjetet e transportit si qëllime të veçanta. Ata u ofrojnë atyre në fakt mundësinë për të bllokuar qytete, për të bërë pritë konvojeve, për të rrëmbyer udhëtarë, për të përdorur mina tokësore dhe për të shkatërruar infrastrukturën thelbësore.

Kërkimet tona janë pjesë e një pune afatgjatë që synon të shqyrtojë lidhjen midis infrastrukturës dhe papajtueshmërisë në Afrikën Perëndimore. Kërkimet tona të fundit konfirmojnë përfundimet e mëparshme që tregojnë një lidhje midis të dyjave. Rrjetet e transportit janë bërë fushëbeteja për grupet ekstremiste që kërkojnë të destabilizojnë shtetet, të izolojnë komunitetet dhe të zgjerojnë ndikimin e tyre.

Një rrjet i gjerë rrugor

Rrjeti rrugor i Afrikës Perëndimore është i gjerë. Ai është vlerësuar të jetë mbi 709,000 km nga Projekti i Inventarit të Rrugëve Globale. Megjithatë, ai mbetet pas rajoneve të tjera afrikane. Për shembull, rrugët e asfaltuara mbeten relativisht të rralla në Afrikën Perëndimore (17 % e rrjetit rajonal) krahasuar me Afrikën e Veriut (83 %).

Mungesa e mirëmbajtjes së rrugëve kushton shtrenjt vendeve të Afrikës Perëndimore. Ajo zgjat kohën e transportit të produkteve të shpejta, zvogëlon jetëgjatësinë e kamionëve, shkakton më shumë aksidente dhe zvogëlon ndërveprimet shoqërore midis komuniteteve.

Megjithatë, vërehen ndryshime të rëndësishme në cilësinë e rrugëve nëpër rajon. Përqindja e rrugëve të asfaltuara ndryshon midis 37 % në Senagal dhe pak më shumë se 7 % në Mali. Nigeria zotëron rrjetin më të madh rrugor në Afrikën Perëndimore, me rreth 195,000 km, por një pjesë e madhe e tij është dëmtuar për shkak të mungesës së mirëmbajtjes.

Dhuna rrugore po rritet

Ne kemi vërejtur se sulmet e lidhura me rrugën janë në rritje që nga shfaqja e grupeve xhihadiste në mesin e viteve 2010. Vetëm 31 pritë kundër konvojeve janë raportuar në Burkina Faso, Çad, Mali dhe Niger midis 2000 dhe 2015, kundrejt 497 midis 2016 dhe 2023.

Sulmet ndodhin shpesh në të njëjtat segmente rrugore, si rreth Boni në malet e Gourma, ku Jama'at Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin (JNIM) ka kryer nëntë sulme kundër forcave maliane dhe mercenarëve Wagner midis 2019 dhe 2024.

Në vitin 2011, dhuna ishte më e përqendruar pranë rrugëve, me 87 % të incidenteve brenda një kilometri nga një rrugë. Analiza jonë tregon se, edhe pse mbetet e lartë, përqindja e incidenteve të ndodhura pranë rrugëve të drejtpërdrejtë është ulur pas vitit 2000: 59 % në vitin 2022 dhe 60 % në vitin 2024. Kjo evoluim pasqyron rritjen e konflikteve rurale në Afrikën Perëndimore. Insurgjentët xhihadistë që synojnë gjithnjë e më shumë zonat rurale dhe qytetet e vogla, një pjesë në rritje e ngjarjeve të dhunshme ndodh gjithashtu larg rrugëve.

Rrugët më të rrezikshme në Afrikën Perëndimore

Përfundimet tona tregojnë se dhuna ndaj infrastrukturës së transportit është shumë e pabarabartë në Afrikën Perëndimore dhe disa segmente rrugore janë shpesh objektivi i sulmeve. Kjo është veçanërisht e vërtetë në qendër të Sahelit, basenin e liqenit Tchad dhe perëndimin e Kamerunit.

Për shembull, rruga periferike prej 350 km që lidh Bamenda me Kumbo dhe Wum në Kamerun është rruga më e dhunshme në Afrikën Perëndimore, me 757 incidente që nga viti 2018, për shkak të konfliktit midis qeverisë dhe separatistëve ambazionianë.

Segmente më të gjata të rrugëve të rrezikshme gjenden në Nigeri, veçanërisht ato që lidhin Maidugurin, në shtetin e Borno, me Damaturu, Potiskum, Biu dhe Bama.

Në qendër të Sahelit, rruga midis Mopti/Sévaré dhe Gao është me largësi rruga më e dhunshme, me 433 incidente që nga fillimi i luftës civile në Mali në vitin 2012. Në jug të Gao, rruga kombëtare 17 që shkon drejt kufirit nigerian dhe rruga kombëtare 20 në drejtim lindor drejt Ménaka kanë përjetuar rreth 177 dhe 139 incidente që nga intensifikimi i aktivitetit të Shtetit Islamik në Saharën e Madhe (EIGS) më 2017.

Në Burkina Faso, të gjitha rrugët që shkojnë drejt Djibo pranë kufirit me Mali kanë përjetuar nivele të larta dhune që nga fillimi i viteve 2020.

Ndërtimi i infrastrukturës së transportit për të promovuar paqen

Rrugët përbëjnë një element të rëndësishëm të strategjive kundër-udhëheqëse të shtetit dhe një objektiv strategjik për militantët lokalë. Puna jonë thekson se infrastruktura e transportit mungon kryesisht në diskutimet që fokusohen në forcimin e ndërhyrjeve të shtetit si një mënyrë për të luftuar pasigurinë. Pesëdhjetë vjet pas pavarësisë së shumë vendeve të Afrikës Perëndimore, aksesueshmëria rrugore mbetet e vështirë në rajon.

Qytetet periferike si Bardaï, Bilma, Kidal dhe Tombouctou, ku historikisht janë zhvilluar lëvizje rebelë, nuk janë akoma të lidhura me rrjetin kombëtar me rrugë të asfaltuara.

Ky rol i dyfishtë i infrastrukturës së transportit, si lehtësues ashtu edhe objektiv i dhunës, e vendos forcat qeveritare në një pozicion të dobët. Pa rrugë të mjaftueshme dhe në gjendje të mirë, ushtritë e rregullta kanë vështirësi të lëvizin në mënyrë efektive. Ato janë të ekspozuara ndaj pritave dhe nuk arrijnë të zgjerojnë prezencën e tyre ushtarake në territore të mëdha.

Më shumë sesa ndërtimi i infrastrukturës së transportit, shtetet janë përqendruar në forcimin e sigurisë duke investuar në bazat ushtarake. Goditjet ushtarake të grushtit të shtetit në Burkina Faso, Mali dhe Niger kanë forcuar edhe më shumë këtë tendencë, me krijimin e një force të përbashkët nga vendet e Aleancës së Shteteve të Sahelit.

Forcimi i sigurisë ka marrë vendin mbi ndihmën për zhvillimin e komuniteteve periferike, të cilat janë më të prekura nga dhuna.