Si doni informacion të saktë, mos bien në titujt mashtrues (dhe ky nuk është njëri prej tyre)

Para dy dekada më parë, ende ishte e zakonshme të shkosh të blije bukë dhe gazetë. Letra kërkonte një lexim të ngadaltë, të kalosh faqet me gisht dhe të kishe një laps pranë për të plotësuar një kryqëzore.

Por kriza ekonomike u shfaq në mesin e viteve 2000. Ndërsa interneti po rritej në shtëpi dhe rrjetet sociale po arrinin në celularë, mediat e printuara u vunë përballë një zgjedhjeje: ose të digitalizoheshin ose të rrezikonin të vdisnin.

Në vitin 2024, kur komunikimi dixhital ka mbushur tridhjetë vjet, përdorimi i mediave në letër është ulur në nivele historike: vetëm 14 % e popullsisë spanjolle lexon shtypin e shkruar në letër krahasuar me 42 % në vitin 2008. Spanjollët preferojmë të përdorim internetin, por lajmet nuk janë prioriteti ynë.

Në vend të kësaj, dërgojmë mesazhe dhe shfletojmë në rrjetet sociale. Rrjete që, paradoksalisht, na mbushin me informacion të shpejtë dhe të vazhdueshëm. Dhe kështu, ai “digitalizohu ose vdis” i mediave bëhet një sfidë e përhershme. Ose arrijnë të duken ndër rrjetën e përmbajtjes online dhe të tërheqin vëmendjen tonë, ose mundësitë e tyre për të mbijetuar janë të rrezikuara.

Harta e mungesës së informacionit midis mediave dhe audiencës

Mediat funksionojnë si ndërmjetës midis aktualitetit dhe opinionit publik. Gazetarët janë “lajmëtarë” që na informojnë për atë që nuk e dimë në mënyrë të drejtpërdrejtë: ngjarje, luftëra ose madje rezultatet e një ndeshjeje futbolli.

Gjatë kohës, gjërat kanë ndryshuar. Disa studime tregojnë se shumica e përdoruesve nuk hyjnë në mediat tradicionale. Rrjetet dhe aplikacionet e mesazheve të shpejta janë “lajmëtarët” tanë të rinj. Vetëm herë pas here, nëse arrijnë të tërheqin vëmendjen tonë mjaftueshëm, klikojmë në lajme.

Kjo shkakton një hull të informacionit që tashmë është zbuluar në Spanjë. Ndërsa faqet kryesore të mediave theksojnë aktualitetin ekonomik, politik ose shoqëror, publiku lexon dhe ndan lajme sportive, ngjarje ose personazhe të njohura. Por a është kjo gjithçka faji ynë?

Në një mjedis digjital të mbushur dhe konkurrues, i cili varet ekonomikisht nga shikimet, mediat përpiqen të duken për të arritur atë që disa ekspertë e quajnë “gazetari të lehtë për konsumim”. Ata përdorin shkurtime dhe taktika për të shitur informacionin si tërheqës, urgjent ose i pazakontë dhe kështu të kapin publikun.

Këto teknika shmangin kriterin gazetaresk dhe përparësi i japin marketingut dhe preferencave të audiencës me qëllim që të hyjë në lajmin dhe, rrjedhimisht, ta monetizojnë atë.

Domosdoshmërisht, nëse më parë mediat na ofronin në faqet e tyre tema politike, ekonomike ose shoqërore, tani gjithashtu publikojnë kuriozitete, video të ndikshme dhe “Pesë gjërat që bëni gabim gjatë drejtimit të makinës”. Sepse, për shkak të hullës së informacionit, ata e dinë se ne do të gjejmë dhe do të “përtypim” në këto lajme, edhe nëse nuk shfaqen në faqet e tyre kryesore.

Titulli që shitet, por nuk informon

Ndër teknikat më të përdorura nga mediat për të tërhequr vëmendjen tonë është clickbait – titulli tërheqës. Clickbait ose gjuetia bazohet në dy strategji: prezantimi i informacionit të paplotë, mashtrues, të pasaktë ose tërheqës dhe përfshirja e përmbajtjes sensacionaliste.

Informacioni i paplotë përdor tituj si: “Produktet më të mira që nuk duhet t’i humbni”, “A e dinit se…?” ose “Shtatë destinacione të jashtëzakonshme egzotike”. Ata shfrytëzojnë anën tonë racionale dhe kuriozitetin tonë për të zgjidhur misterin.

Sensacionalizmi i drejtohet anës sonë emocionale: anekdota, katastrofa, zbulime, kuriozitete, këshilla…

Clickbait është një strategji e qëllimshme që përpiqet të tërheqë lexuesin dhe ta mbajë atë sa më gjatë në faqen. Në fillimet e saj, e përdornin tabloidët dhe mediat pseudo, pra, faqet që imitojnë pamjen e mediave tradicionale, por të dedikuara për dezinformim dhe promovimin e një axhende ideologjike përmes polarizimit dhe populizmit.

Megjithatë, zgjerimi i tij në median tradicionale ka vënë në dyshim si cilësinë e përmbajtjeve gazetareske ashtu edhe besimin që publiku i jep atyre.

Si mediat e njohura kapin vëmendjen tonë

Në studimin tonë Infektimi nga clickbait në media ndërkombëtare të cilësisë së lartë, i mbështetur nga Universiteti i Valladolid dhe Universiteti i Valencias, krahasojmë clickbait që promovohet në faqen kryesore të disa mediave ndërkombëtare të referencës, atë që merr klikimin nga audienca dhe atë që ndahet në rrjetin social X (më parë Twitter).

Rezultati? Titulli tërheqës nuk është i padëmshëm, është toksik sepse dezinformon dhe shpërqendron informacionin më të rëndësishëm të lajmeve.

Mediat shmangin të dhëna kyçe përmes boshllëqeve informative ose pyetjeve të pa përgjigjur, por gjithashtu përpiqen të na impresionojnë dhe të krijojnë ndikim.

Clickbait nuk ndikon vetëm në temat e parëndësishme ose anekdotike që hyjnë në axhendën gazetareske, por depërton edhe në aktualitetin politik dhe ndërkombëtar të faqeve kryesore. Por është tek përmbajtjet më të lexuara nga publiku, më të përshtatshme për sporte ose yje të njohur, ku triumfon. Rrjetet, megjithatë, nuk e shpërndajnë atë në të njëjtën masë.

Ky ndryshim midis së lexuarit dhe së ndarës mund të shkaktohet nga fakti që, pasi klikojmë në këto tituj, kuptojmë mashtrimin dhe nuk i shpërndajmë. Të tjerë autorë, megjithatë, sugjerojnë se kjo mund të jetë për shkak të nevojës sonë për “të mbajtur pamjen”: lexojmë kuriozitete ose tema të famshëm (më të prirura për clickbait), por nuk duam që rrethina jonë ta dijë. Prandaj, ndajmë përmbajtje rreth politikës ose lëvizjeve shoqërore, edhe pse nuk e kemi lexuar atë.

Prania e clickbait në shtypin e njohur tregon një “efekt infektimi” në median serioze, si për tematika ashtu edhe për mënyrën e prezantimit të tyre. Edhe pse nuk dominon ofertën e këtyre mediave ashtu si dhe nuk njoftohet në mënyrë masive në faqet kryesore, është pjesë e axhendës së tyre dhe funksionon. Një realitet ku mediat janë të gatshme të sakrifikojnë pjesë të axhendës së tyre në këmbim të mbajtjes sonë.

Kjo zgjedhje ka pasoja, me një tendencë në rritje që provokon që publiku të mos besojë dhe të shmangë lajmet.

Medietë kalojnë, kështu, nga kriza ekonomike te kriza e rëndësisë. Një situatë që nuk zgjidhet duke rritur në mënyrë të detyruar klikimet, por duhet të gjejë modele alternative për të qenë të qëndrueshme dhe të besueshme për lexuesit.

Nga ana tjetër, audienca, e pavetëdijshme dhe e manipuluar nga pritshmëritë e rreme të clickbait, meriton më shumë vëmendje dhe burime të alfabetizimit mediatik që të mos gëlltisë kurthin.