Sulmet e Izraelit ndaj Iranit po dëmtojnë tashmë çmimet globale të naftës dhe ndikimi pritet të përkeqësohet

Sulmet fundjavore ndaj objekteve të naftës së Iranit – të konsideruara gjerësisht si pjesë e përshkallëzimit të armiqësive midis Izraelit dhe Iranit – përfaqësojnë një moment të rrezikshëm për sigurinë energjetike globale.

Ndërsa dëmi fizik në objektet e prodhimit të Iranit po vlerësohet ende, ndikimet strategjike më të gjera tashmë po ndjehen në tregjet globale të naftës. Ka shqetësime të mëdha për sigurinë e furnizimit dhe pasojat inflacioniste për ekonomitë e avancuara dhe ato në zhvillim.

Ndikimi global

Irani, i cili zotëron rreth 9% të rezervave të provuara të naftës në botë, aktualisht eksporton midis 1.5 dhe 2 milionë fuçi në ditë, kryesisht për Kinën, pavarësisht sanksioneve të vendosura gjatë periudhës së gjatë nga SHBA.

Ndërsa prodhimi i saj i naftës nuk është aq i integruar globalisht sa ai i Arabisë Saudite ose Emirateve të Bashkuara Arabe, çdo ndërprerje në rrugët e prodhimit ose eksportit të Iranit – veçanërisht në Gjirin e Hormuzit, përmes së cilit kalon rreth 20% e furnizimit botëror me naftë – paraqet një rrezik sistemik.

Tregjet tashmë kanë reaguar. Çmimet e naftës Brent janë rritur më shumë se 6% amerikanë, ndërsa çmimi i West Texas Intermediate u rrit menjëherë pas sulmeve më shumë se 5% amerikanë.

Këto lëvizje çmimesh reflektojnë jo vetëm shqetësimet për furnizimin afatshkurtër, por edhe shtimin e një prime rreziku gjeopolitik për shkak të frikës nga një konflikt më i gjerë rajonal.

Çmimet ndërkombëtare të naftës mund të rriten edhe më shumë ndërsa konflikti vazhdon. Analistët presin që çmimet e benzinës në Australi të rriten në javët në vijim, pasi kostot e brendshme të karburantit reagojnë ndaj tregjeve ndërkombëtare me vonesë.

Escalimi dhe qëllimet strategjike

Ka një shqetësim në rritje se ky konflikt mund të përshkallëzohet më tej. Në veçanti, Izraeli mund të intensifikojë synimet e tij ndaj objekteve të naftës iraniane, si pjesë e një strategjie më të gjerë për të dobësuar kapacitetin ekonomik të Iranit dhe për të parandaluar aktivitete të tjera të proxy-ve.

Nëse kjo ndodh, do të shtojë edhe më shumë presionin në rritje mbi çmimet globale të naftës. Ndërsa ngjarjet e veçanta të sabotazhit janë të mundshme, një fushatë e vazhdueshme kundër infrastrukturës energjetike të Iranit do të çonte ndoshta në kushte më të ngushta të furnizimit global. Kjo do të ishte pothuajse e sigurt nëse veprimet hakmarrëse të Iranit ndërpresin rrugët e transportit ose prodhuesit fqinjë.

Vendet më të prekura

Vendet që varen nga importet e naftës – veçanërisht në Azi – janë më të ekspozuara ndaj shokëve të tjerë në afat të shkurtër.

India, Pakistan, Indonezia dhe Bangladeshi varen rëndë nga nafta e Lindjes së Mesme dhe janë veçanërisht të prekura nga ndërprerjet e furnizimit dhe rritja e çmimeve. Këto ekonomitë zakonisht kanë rezervat strategjikë të naftës të kufizuara dhe përballen me presionet e balancës së jashtme kur çmimet e naftës rriten.

Kina, pavarësisht se është klientja më e madhe e naftës së Iranit, ka izolim më të madh për shkak të furnizuesve të ndryshëm dhe rezervave të konsiderueshme.

Megjithatë, paqëndrueshmëria e vazhdueshme në Gjirin Persik do të ngriste kostot e transportit dhe sigurimeve edhe për rafinerët kinezë, veçanërisht nëse Gurzi i Hormuzit bëhet një zonë e kontestuar. Gjiri, midis Gjirit Persik dhe Detit të Omanit, ofron aksesin e vetëm detar nga Gjiri Persik drejt oqeanit të hapur.

Ekspozimi i Australisë

Australia nuk importon drejtpërdrejt naftë nga Irani. Shumica e naftës së papërpunuar dhe produkteve të rafinuara vijnë nga vende si Korea e Jugut, Malajzia, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Singapori.

Por, për shkak se çmimet e karburantit në Australi janë të lidhura me tregjet ndërkombëtare si Brent dhe Mogas Singapore, çmimet vendase do të rriten përgjigjje ndaj rritjes globale të çmimeve të naftës, pavarësisht nëse rafineritë australiane përpunojnë naftë iraniane.

Këto rritje çmimesh do të ndikojnë në koston e transportit dhe të ngarkesave në të gjithë ekonominë. Industritë si bujqësia, logjistika, aviacioni dhe ndërtimi do të ndjejnë ndikimin, dhe kostot më të larta të operimit pritet të kalohen tek konsumatorët.

Ndikimet më të gjera ekonomike

Konflikti gjithashtu mund të ndërpresë rrugët globale të transportit, veçanërisht nëse Irani hakmarrje përmes proxy-ve të saj synon anije në Detin e Kuq, Detin Arabian ose Gjirin e Hormuzit.

Çdo ndërprerje e tillë mund të rrisë sigurimin e transportit, të vonojë kohën e dorëzimit dhe të përkeqësojë dobësitë ekzistuese të zinxhirit të furnizimit global. Në përgjithësi, ky shok i furnizimit mund të ringjallë presionet inflacioniste në shumë vende.

Për Australinë, kjo mund të vonojë lehtësimin monetar nga Rezerva e Australisë dhe të ulë besimin e konsumatorëve nëse kostot e energjisë së familjeve rriten ndjeshëm. Globalisht, bankat qendrore mund të marrin një qasje më të kujdesshme ndaj uljeve të normave nëse inflacioni i shkaktuar nga nafta mbetet i qëndrueshëm.

Sulmet ndaj fushave të naftës së Iranit, dhe mundësia e përshkallëzimit të mëtejshëm, paraqesin një kërcënim të ri për stabilitetin energjetik global. Edhe pse Australia nuk importon naftë iraniane, ajo mbetet e ekspozuar përmes transmetimit të çmimeve, efekteve të zinxhirit të furnizimit dhe presioneve inflacioniste.

Një fushatë e vazhdueshme kundër infrastrukturës energjetike të Iranit nga Izraeli mund të rrisë këto rreziqe, duke shkaktuar një shok energjetik më të gjerë që do të ndikojë ekonomitë që importojnë naftë në mbarë botën.

Menaxhimi i rezervave strategjike dhe angazhimi diplomatik do të jenë thelbësore për të kufizuar pasojat.