Vaksinat nuk parandalojnë vetëm sëmundjet: mund të luftojnë edhe plakjen

Çfarë nëse qelizat e njëjta që nxisin plakjen mund të jenë çelësi për ta ndaluar atë… dhe madje për ta kundërshtuar kancerin? Ky është sfida e re e një fushe të re kërkimore që propozon përdorimin e qelizave senescentë – ato që kanë ndaluar ndarjen dhe grumbullohen me moshën – si bazë për zhvillimin e vaksinave. Qëllimi është të aktivizohet sistemi imunitar për të luftuar sëmundjet kronike.

Plakja është një nga faktorët kryesorë të rrezikut për sëmundje si Alzheimer, diabeti tip 2, hipertensioni, ateroskleroza, osteoartriti, fibrozat dhe disa lloje kanceri. Ndërsa jetojmë më gjatë, gjithashtu rritet nevoja për të gjetur strategji për të parandaluar ose trajtuar këto sëmundje.

Në këtë kontekst, vaksinimi – i cili deri tani është përdorur kryesisht për të parandaluar infeksionet – duket pa dyshim si një mjet inovativ.

Çfarë janë qelizat senescentë?

Gjatë jetës, qelizat ndahen shumë herë, një proces që lejon riparimin e indeve dhe mbajtjen e trupit në funksionim. Por me kalimin e kohës, disa ndalojnë ndarjen e përhershme: kjo njihet si senescenca qelizore.

Qelizat senescentë nuk vdesin as nuk eliminohen. Ato qëndrojnë në trup në një lloj “pauze” të pacaktuar. Fillimisht, kjo ka një efekt pozitiv: duke ndaluar ndarjen, shmangin që mutacionet e rrezikshme të shndërrohen në kancer. Por me kalimin e viteve, ato grumbullohen në indet, duke liruar substanca që shkaktojnë inflamacion, ndryshojnë mjedisin qelizor dhe dëmtojnë funksionimin e trupit.

Akumulimi i këtyre qelizave është një nga shkaqet e plakjes. Lidhet me dëmtimin e organeve dhe sëmundje si osteoporoza, fibrozat, diabeti tip 2 dhe disa lloje kanceri, si dhe me dobësimin e sistemit imunitar.

Në pak fjalë, janë si “ dëshmitarë të kohës” në trupin tonë: fillimisht mbrojnë, por me kalimin e viteve bëhen një barrë që shpejton plakjen dhe efektet e saj.

Një propozim i ri: vaksinat senolitike

Derisa deri tani, trajtimet e quajtura senolitike – që eliminojnë në mënyrë specifike qelizat senescentë – bazohen në barna. Këto ilaçe bllokojnë disa mekanizma mbrojtëse të qelizës, por mund të ndikojnë edhe në qeliza të shëndetshme, gjë që ngrit dyshime për sigurinë e tyre.

Në një studim të vitit 2021, hulumtuesit zbuluan një strategji më të saktë: në vend që të përdorin barna, zhvilluan një vaksinë që trajnon sistemin imunitar për të njohur dhe eliminuar qelizat senescentë. Sekreti qëndron në një proteinë të quajtur GPNMB, e cila është e pranishme në sipërfaqen e këtyre qelizave të plakura. Duke vepruar si një “shenjë e plakjes”, ajo lejon që sistemi imunitar t’i identifikojë dhe t’i shkatërrojë.

Rezultatet tek minjtë ishin të dukshme. Duke eliminuar qelizat që shprehnin GPNMB, kafshët treguan një ulje të inflamacionit në indin dhjamor. Gjithashtu u pa përmirësim i përgjithshëm në metabolizmin e tyre dhe më pak grumbullim i pllakave në arterie. Për më tepër, tek minjtë me plakje të shpejtë, vaksina jo vetëm që përmirësoi shëndetin e tyre, por zgjati edhe jetëgjatësinë e tyre.

Lexoni më shumë: Lajmet e fundit rreth vaksinave kundër kancerit

Në një studim tjetër, shkencëtarët testuan një vaksinë të dizajnuar për të eliminuar qelizat ose limfocitet T senescentë tek minjtë me obezitet të shkaktuar nga një dietë e lartë në yndyra. Këtë herë, ajo bazohet në proteinën CD153, e cila vepron si një shenjë specifike në këto qeliza të plakura të sistemit imunitar.

Duke vaksinuar minjtë, sistemi imunitar filloi të prodhonte antitrupa kundër CD153. Këta antitrupa mbetën aktivë për disa muaj dhe arritën të ulin ndjeshëm numrin e qelizave T senescentë në indin dhjamor, ulje kjo që lidhet me përmirësime të rëndësishme metabolike: tolerancë më të mirë ndaj glukozës dhe rezistencë më të ulët ndaj insulinës.

Por fundit, një grup tjetër shkencëtarësh ka përdorur kohët e fundit vaksinën BCG –një formë e dobësuar e një bakterie që përdoret prej dekadash kundër tuberkulozit– për të “stërvitur” sistemin imunitar të papërpunuar dhe për të rikthyer disa efekte të plakjes në tru.

Tek minjtë, kjo imunizim arriti të ri-programonte mikroglian, qelizat imune të trurit. Kështu përmirësoi aftësinë e tyre për të eliminuar mbetjet e mielinës, një lloj mbeturine që me moshën mund të grumbullohet dhe të vështirësojë riparimin e indeve të dëmtuara të trurit. Falë kësaj ndërhyrjeje, u vërejt një rikuperim më i mirë në zonat e dëmtuara të trurit.

Të gjitha këto rezultate ofrojnë pista të reja mbi mënyrën se si plakja ndikon në sistemin imunitar dhe hapin dyert për strategji të mundshme për të rikthyer shëndetin duke ri-programuar sistemin imunitar.

Sfida dhe kujdes

Edhe pse vaksinat senolitike hapin mundësi të reja trajtimi, ende ekzistojnë sfida të rëndësishme që duhen zgjidhur para se t’i përdorin tek njerëzit.

Një nga aspektet kryesore është të kuptohet me saktësi se si veprojnë. Problemi është se proteinat që sulmojnë gjithashtu mund të gjenden, në më pak sasi, në qeliza të tjera jo të plakura. Prandaj, është e rëndësishme të dihet nëse përfitimet vijnë vetëm nga eliminimi i qelizave senilike ose nëse gjithashtu po eliminohen qeliza të shëndetshme me ato shenja të njëjta.

Për më tepër, është e nevojshme të kontrollohet me kujdes përgjigjja imune. Nëse sistemi imunitar aktivizohet në mënyrë të tepruar, mund të shkaktojë efekte të padëshiruara si inflamacion akut ose madje sindromën e lëshimit të citokineve, një reagim i rrezikshëm që mund të dëmtojë indet e shëndetshme.

Në rast se këto vaksina arrijnë fazën klinike, do të jetë e domosdoshme të përcaktohen disa faktorë: doza e duhur, frekuenca e administrimit dhe sa kohë qëndrojnë antitrupat aktivë në organizëm. Vetëm kështu mund të sigurohet që këto vaksina të jenë jo vetëm efektive, por edhe të sigurta për përdorim tek njerëzit.

Edhe pse ende ka rrugë për të bërë, hulumtimet shënojnë një ndryshim paradigme: përdorimin e vaksinave jo vetëm për të parandaluar infeksionet, por edhe për të ndaluar plakjen dhe sëmundjet e saj të lidhura. Një mjekësi e së ardhmes që mund të jetë më afër se sa mendojmë.