Varfëria masive: shenjë e krizës së kohezionit shoqëror

Në 2023, shkalla e varfërisë ka kaluar 15 % në Francë. Kjo nuk është aq rezultat i një konjukture ekonomike të pafavorshme sa është pasojë e ndryshimeve strukturore që sjellin ndryshime afatgjata. Tema meriton të vërehet më shumë sepse, përtej situatës së personave të prekur, ajo sfidon stabilitetin e institucioneve politike.

Në 2023, Franca regjistroi një nivel rekord të varfërisë monetare, arritur në 15,4 %, që është një nivel i paprecedentë që nga viti 1996. Pyetja e qëndrueshmërisë së modelit socio-ekonomik të demokracive perëndimore kthehet në krye të agjendës. Ky përparim i varfërisë nuk vjen vetëm nga një goditje konjunkturale, por tregon një ndryshim më të thellë në raportin midis rritjes, shpërndarjes dhe kohezionit social. Rikthimi i masës së varfërisë, përfshirë edhe në kategori që deri tani janë përfshirë në punësimin e mbrojtur, tregon një mundësi për një ndryshim të regjimit në premtimin e fshehtë të ngritjes sociale dhe mbrojtjes së më të cenueshmurve.

Konjuktura nuk shpjegon gjithçka

Shkalla e varfërisë monetare arriti në 15,4 % në Francë në vitin 2023, që është niveli më i lartë që nga viti 1996 . Ky përparim i konsiderueshëm (+0,9 pikë në një vit, rreth 650,000 persona shtesë) thekson thellë bazat socio-ekonomike të vendeve të zhvilluara. Jo vetëm një efekt i thjeshtë i konjuktures (inflacioni, krizë energjetike ose lufta në Ukrainë), ky ndryshim shënon një tendencë strukturore: shumimi i zonave të prekshmërisë së vazhdueshme – vulnerabilitet ekonomik i vazhdueshëm, shpesh i maskuar nga punësimi ose burimet e pasigurta, por i ekspozuar ndaj çdo goditjeje – në segmentet më të ulëta dhe të mesme të shpërndarjes së të ardhurave.

Lexoni gjithashtu: Polanyi, një autor për të kuptuar më mirë atë që na ndodh

Determinantët strukturorë të rritjes së varfërisë janë të shumtë: ngritja e vendeve të punës atipike (dhe ubërizimi), stagnimi i pagave reale për decilet mesatarë, dualizimi i tregut të punës, deformimi i ndarjes së vlerës së shtuar në dëm të faktorit të punës dhe reduktimi i investimeve publike në disa shërbime kolektive thelbësore. Në këtë shtohen dinamikat territoriale jo të barabarta ku zonat rurale, periurbane dhe disa qendra urbane të degraduara grumbullojnë deindustrializim, izolim social dhe nënfinancim të infrastrukturës publike si dhe private.

Figura – Evolucioni i krahasuar i niveleve të jetesës (D1, D5, D9) në Francë, 1996–2023, para dhe pas ricredistribucionit. – Burimi: Insee

Leximi: kurbat tregojnë evolucionin e të ardhurave të 1, 5^e dhe 9^e decileve, në euro të qëndrueshme (bazë 100 në vitin 2008). Para ricredistribucionit, diferencat janë shumë më të theksuara, veçanërisht midis D1 dhe D9. Efekti ricredistributiv zvogëlon këto diferenca në mënyrë të konsiderueshme, por nuk është i mjaftueshëm për të kundërshtuar dinamikat jo të barabarta afatgjata. Stagnimi i nivelit të ulët (D1) mbetet i dukshëm edhe pas transferimeve sociale, ndërsa niveli i lartë (D9) përparon dukshëm.

Amortizuesit socialë gjithnjë e më pak efektivë

Nëse transferimet sociale ende luajnë një rol të rëndësishëm në uljen e varfërisë (norma bruto do të arrinte 21,7 % pa ricredistribucion), efektiviteti i tyre relativ zvogëlohet. Jo vetëm që nuk arrijnë më të ndalojnë rritjen tendencë të varfërisë, por gjithashtu kanë vështirësi të përgjigjen ndaj kompleksitetit të situatave bashkëkohore: punëtorë të varfër, të rinj të diplomuar të nënpunësuar, gra të vetmuara me fëmijë ose të moshuar që jetojnë nën pragun e varfërisë (1288 euro).

Ky rrëshqitje progresive përfaqëson një prishje në kompromisin fordist mbi të cilin mbështetej kohezioni i ekonomive perëndimore: punë e qëndrueshme, mbrojtje sociale kontributive dhe rritje e ricredistribuar. Ai gjithashtu sjell tension në qëndrueshmërinë politike të modelit social ndërsa klasat e mesme e perceptojnë këto transferime si më pak universale dhe më të segmentuara.

Ky fenomen nuk është i veçantë për Francën: ekonomitë perëndimore në përgjithësi përballen me një ngritje të varfërisë së quajtur « integruese», domethënë të pranishme brenda vetë punësimit. Në vendet e OECD-së, më shumë se 7 % e punonjësve janë sot të varfër, shenjë se puna nuk mbrojnë më në mënyrë sistematike nga nevoja. Ky zhvillim sfidon supozimin se tregu i punës është një mjet natyror i integrimit ekonomik dhe social. Në të njëjtën kohë, diferencat e nivelit të jetesës midis decileve ekstreme po zgjerohen, duke theksuar fragmentimin e rrjetit social.

Klasat e mesme të destabilizuara

Përtej varfërisë si fenomen statistik, është evolucioni relativ i pozicioneve shoqërore që ushqen një ndjenjë të thellë të uljes në shkallë. Klasat e mesme, që gjatë kohës janë konsideruar si shtyllat e stabilitetit demokratik dhe rritjes së brendshme, tani janë të bllokuara. Nga njëra anë, pauperizimi i të punësuarve të pasigurta dhe fragiliteti i punës së fragmentuar; nga ana tjetër, grumbullimi eksponencial i kapitalit tek 10 % më të pasurit dhe më shumë tek 1 % më të lartë. Këtu është thelbësore të dallohen rrjedhat e të ardhurave (paga, përfitime) nga stoqet e pasurisë, të cilat përqendrimi i tyre ushqen dallime në rritje afatgjatë, pavarësisht nga përpjekjet individuale.

Kjo polarizim rrjedh nga dinamikat e thella ekonomike: përqendrimi i kapitalit të pasurive të patundshme dhe financiare, indeksimi i pagave, evolucioni i pafavorshëm i kapitalit njerëzor në sektorët ndërmjetës dhe taksat regresive në disa segmente. Fitimet nga produktiviteti nuk përkthehen më në rritje të pagave; funksioni i dobisë së agjentëve ka tendencë të zvogëlohet në decilet e mesëm dhe efektet e kufijve fiskalë, shoqërorë ose rregullatorë intensifikojnë disiçitë në trajektoret e jetës.

Humbja e besimit në premtimin meritokratik

Kështu, po ndodh një ripërkufizim në formë shisheje të strukturës shoqërore: pasiguri e qëndrueshme në fund, pasurim në majë, dhe shkatërrim i qendrës. Në këtë kontekst, perceptimi i një mobiliteti shoqëror të bllokuar, ose, më keq, të kundërt, forcon largimin nga angazhimi qytetar, frustrimin relativ dhe radikalizimin e preferencave politike. Ajo që treguesit e varfërisë zbulojnë nuk është vetëm një varfëri objektive, por edhe një humbje shprese në premtimin meritokratik në zemër të legjitimitetit demokratik.

Situata është aq më shqetësuese sa variablat tradicionale të përshtatjes si arsimi, puna e kualifikuar ose qasja në pronë nuk luajnë më rolin e tyre të ngritjes. Pasiviteti relativ i pozicioneve ndërgjeneratcionale, i kombinuar me shpërthimin e kostos së hyrjes në klasën e mesme (banesë, studime, shëndet), tenton t’i mbyllë individët në pozicionin e tyre fillestar. Me fjalë të tjera, varfëria thellohet në dinamikat e përjashtimit të qëndrueshëm më të vështirë për t’u kthyer sesa më parë.

Një krizë e qëndrueshmërisë së kontratës sociale demokratike

Universaliteti i rrjetit të sigurisë dhe premtimi i mobilitetit shoqëror ngjitës përbënin dy shtyllat implicite të kontratës sociale të ekonomive të avancuara të lirshme, por këto dy themele janë sot të tronditura. Universaliteti tenton të ndahet nën efektin e targetimeve buxhetore në rritje dhe të një seleksioni social më të kufizuar në qasjen në të drejtat shoqërore. Mobiliteti, nga ana tjetër, është gjithnjë e më pak i mbështetur nga funksionet tradicionale të < /a>shkollës, të punës dhe të banesës.

Pyetja kryesore është: a kanë ende demokracitë tona mjetet ekonomike dhe politike për të korrigjuar pabarazitë që trajektorja e tyre historike ka prodhuar? Disa opsione janë në tryezë: reforma e taksave mbi pasuritë e mëdha, ri-investimi në infrastrukturat sociale, ri-definimi i politikave të punës, eksperimentimi i mekanizmave të të ardhurave minimale të garantuara, rivendosja e modelit social në zero. Por implementimi i tyre has në një kufizim të madh: konsensusi fiskal i klasave të mesme, pikërisht ato që pozicioni i tyre socio-ekonomik është më i fragjil.

Paga e varfërisë në 15,4 % është më shumë se një tregues social. Ajo tregon një humbje të efektivitetit të modelit redistributiv, një fragmentim të trajektorave individuale dhe një tensionim të pactit demokratik. Sfida është pra dyfish: rivendosja e një forme të barazisë reale duke rikrijuar kushtet e një konsensusi kolektiv për solidaritetin.