A duhet që vendet të mbrojnë nga dëmti i klimës? Gjykata më e lartë e botës do të përgjigjet këtë pyetje thelbësore

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (ICJ) do të lëshojë një opinioni këshillues shumë të pritur gjatë natës për të sqaruar detyrimet e shteteve në lidhje me ndryshimet klimatike.

Ai do të përgjigjet dy pyetjeve të ngutshme: cilat janë detyrimet e shteteve sipas së drejtës ndërkombëtare për të mbrojtur klimën dhe mjedisin nga emetimet e gazeve serrë, dhe cilat janë pasojat ligjore për shtetet që kanë shkaktuar dëm të konsiderueshëm në atmosferën dhe mjedisin e Tokës?

Opinioni këshillues i ICJ-së nuk është ligjërisht i detyrueshëm. Por duke ardhur nga gjykata më e lartë e botës, ata ofrojnë një mendim autoritar mbi çështje serioze që mund të jenë shumë bindëse.

Ky mendim këshillues shënon kulmin e një fushate që filloi në vitin 2019 kur studentët dhe organizatat rinore në Vanuatu – një nga vendet më të prekura nga ndikimet e klimës – bindën qeverinë e tyre të kërkonte sqarime mbi atë që shtetet duhet të bënin për t’i mbrojtur ata.

Në krye të kësaj ishte Vanuatu dhe bashkëfinancuar nga 132 shtete anëtare, duke përfshirë Zelandën e Re dhe Australinë, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara kërkoi zyrtarisht mendimin këshillues në mars të vitit 2023.

Më shumë se dy vjet konsultimesh publike dhe deliberimesh u ndoqën, duke çuar në këtë njoftim javën e kaluar.

Çfarë të presësh

Duke parë pyetjet specifike që do të trajtohen, të paktën tre aspekte bien në sy.

Së pari, burimet dhe fushat e së drejtës ndërkombëtare nën shqyrtim nuk janë të kufizuara vetëm në kornizën e ndryshimeve klimatike të OKB-së. Kjo fton Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë të konsiderojë një gamë të gjerë të së drejtës – duke përfshirë ligjin mjedisor ndërkufitar, ligjin e të drejtave të njeriut, ligjin ndërkombëtar të investimeve, ligjin humanitar, ligjin tregtar dhe më shumë – dhe të mbështetet në detyrimet e lidhura me traktatet dhe në ligjin ndërkombëtar të zakonshëm.

Një shqyrtim i tillë enciklopedik mund të prodhojë një mendim të ndërlikuar dhe të integruar mbi detyrimet e shteteve për të mbrojtur mjedisin dhe sistemin klimatik.

Së dyti, mendimi do të trajtojë çfarë detyrimesh ekzistojnë, jo vetëm për ata që janë prezent sot, por edhe për brezat e ardhshëm. Kjo vjen pas njohjes së asaj që quhet “karakteristikat ndërkohore” të ndryshimeve klimatike në vendimet e fundit gjyqësore lidhur me klimën dhe nevojën për t’u përgjigjur në mënyrë efektive ndaj krizës aktuale klimatike dhe pasojave të saj të mundshme në vazhdim.

Së treti, mendimi nuk do të trajtojë vetëm çfarë detyrimesh kanë shtetet, por edhe çfarë duhet të jenë pasojash për kombet:

ku ato, përmes veprimeve dhe mosveprimeve të tyre, kanë shkaktuar dëm të konsiderueshëm në sistemin klimatik dhe në pjesë të tjera të mjedisit.

Trajtimi i pasojave si dhe detyrimeve duhet të bëjë që shtetet të kushtojnë më shumë vëmendje dhe të bëjnë që këshilli i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë të jetë më i rëndësishëm për gjykimin vendas në çështjet klimatike dhe diskutimet politike.

Drejtimi global i drejtësisë

Dy gjetje të fundit të gjykatës mund të ofrojnë shenja rreth mundësisë së kufijve të gjetjeve të ICJ-së.

Herën e kaluar këtë muaj, Gjykata Ndër-Amerikane e të Drejtave të Njeriut publikoi mendimin e saj konsultativ mbi detyrimet shtetërore në përgjigje të ndryshimeve klimatike.

Duke lidhur në mënyrë të qartë të drejtat themelore të njeriut me një ekosistem të shëndetshëm, ky mendim konfirmoi se shtetet kanë detyrë të domosdoshme për të parandaluar dëmtimin e pakthyeshëm të sistemit klimatik. Për më tepër, detyrimi për të mbrojtur ekosistemin e përbashkët duhet të kuptohet si një parim themelor i së drejtës ndërkombëtare që shtetet duhet të respektojnë.

Ndërkohë javën e kaluar, një gjykatë federale australiane hodhi poshtë një rast të rëndësishëm për klimën, duke përcaktuar se qeveria australiane nuk ka detyrim kujdesi ndaj banorëve të Straits së Torres për t’i mbrojtur ata nga pasojat e ndryshimeve klimatike.

Gjykata pranoi se paditësit përballen me humbje dhe dëme të konsiderueshme nga ndikimet klimatike dhe se politikat e mëparshme të qeverisë australiane mbi emetimet e gazeve serrë nuk ishin të përshtatura me shkencën më të mirë për të kufizuar ndryshimet klimatike. Por gjithashtu përcaktoi se “çështjet e politikës së lartë ose kryesore të qeverisë” nuk janë subjekt i detyrimeve të zakonshme të kujdesit të ligjit të zakonshëm.

Nëse ICC do të plotësojë qasjen e guximshme të gjykatës ndër-amerikane ose do të zgjedhë një përgjigje më të kufizuar dhe konservatore nuk është e sigurt. Por tani është koha për një udhëzim të qartë dhe ambicioz gjyqësor me shtrirje globale.

Pasojat për Zelandën e Re

Aotearoa Zelandë e Re synon drejtueshmëri klimatike përmes Ligjit për Përgjigjen ndaj Ndryshimeve Klimatike (Zero Carbon) Amendament 2019. Kjo vendosi objektiva për vitin 2050 për uljen e emetimeve të gazeve serrë të gjata jetë (dioksidi i karbonit dhe oksidi i azotit) në zero neto, dhe metanën biogjenike me 25-47%.

Megjithatë, veprimet deri tani janë të paktën jo të mjaftueshme për të arritur këtë objektiv. Emetimet nga transporti vazhdojnë të rriten dhe bujqësia – përgjegjëse për pothuajse gjysmën e emetimeve të vendit – është e rregulluar lehtë.

Megjithëse qeveria planifikon të dyfishojë energjinë e ripërtërishme deri në vitin 2050, ajo është gjithashtu në procesin e heqjes së ndalimit të vitit 2018 për eksplorimin e gazit në det dhe ka premtuar 200 milionë dollarë për bashkë-investim në zhvillimin e fushave të reja.

Kritikët gjithashtu vërejnë se qeveria ka bërë pak progres drejt premtimit të saj për të instaluar 10,000 stacione ngarkimi EV deri në vitin 2030 ndërsa po shfuqizon një fond për investime të pastra.

Megjithëse një vendim përfundimtar ende nuk është marrë, qeveria po shqyrton gjithashtu uljen e qëllimit për uljen e emetimeve të metanit nga kafshët bujqësore, kundër këshillës nga Komisioni për Ndryshimet Klimatike.

Me takimin e ardhshëm global për klimën që do të mbahet në nëntor, mendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë mund të ofrojë inkurajim të përshtatshëm për shtetet që të rishikojnë qëllimet e tyre për emetimet dhe ambicien e politikave klimatike.

Shumë vende ende nuk kanë dorëzuar premtimet e tyre më të fundit për uljen e emetimeve (të njohura si kontributet kombëtare të përcaktuara) nën Marrëveshjen e Parisit. Zelanda e Re ka bërë premtimin e saj, por është përshkruar si “jo bindëse”. Kjo mund të ofrojë një mundësi për të rritur ambicien.

Nëse Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë konfirmon se shtetet kanë detyrime të detyrueshme për të parandaluar dëmet ndaj klimës, duke përfshirë ndikimet ndërkufitare, politikat e ndryshimeve klimatike të Zelandës së Re dhe përparimi deri më tani mund të përballen me vëzhgje të rritur ligjore.