A është marrëveshja e OMS mbi pandemitë në kurriz të prioriteteve të tjera të shëndetit global?

Mirëkuptimi mbi pandemitë i nënshkruar në maj 2025 nga shtetet anëtare të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) është paraqitur si një sukses historik i multilaterizmit. Megjithatë, ai mund të tregojë dëm për prioritetet e tjera të shëndetit global, për shkak të qeverisjes teknokratike që propozon dhe kostove të larta financiare që do të alokoheshin për rreziqe pandemike hipotetike.

---

Më 20 maj 2025, Asambleja Botërore e Shëndetësisë miratoi atë që Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) e cilësoi si "marrëveshje historike" në lidhje me parandalimin e pandemive.

Duke e kremtuar marrëveshjen si një triumf të multilaterizmit dhe një hap drejt sigurisë shëndetësore globale, Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, drejtor i përgjithshëm i OBSH ka deklaruar:

« Njerëzimi ka shkruar historinë. »

Udhëheqësit botërorë janë shprehur për këtë ndjenjë.

Revista shkencore e referencës Nature ka bashkëngjitur gjithashtu miratimin, duke e cilësuar traktatin si "një triumf në një botë të copëtuar". Franca, e cila ka bashkëdrejtuar negociatat, është krenare për këtë sukses.

Një kontekst i reduktimit të ndihmës për zhvillim

Në Francë, përgjegjësitë kanë folur për "një fitore të rëndësishme për multilaterizmin" ndërkohë që, ashtu si Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Evropian, ajo ka zvogëluar ndihmën e saj për zhvillim në sektorin e shëndetësisë shumëfishuar ndihmën për zhvillim.

Franca vazhdon të përqendrojë mbështetjen e saj për programe vertikale të orientuara drejt disa sëmundjeve, në dëm të një qasjeje të përgjithshme për shëndetin. Ndërsa tonet e festës dominojnë rrëfimet zyrtare, një vështrim i kujdesshëm zbulohet një pamje më komplekse.

Marrëveshja mbi pandemitë është vetëm një fillim

Ideja e kësaj marrëveshjeje lindi pas pandemisë së Covid-19 që zbuloji ndarje të thella në qeverisjen globale të shëndetit. Në dhjetor 2021, shtetet anëtare të OBSH-së ranë dakord të fillojnë negociata për instrumentin ndërkombëtar të ri për parandalimin, përgatitjen dhe reagimin ndaj pandemive (PPPR).

Kjo çoi në krijimin e organi ndërqeveritar të negociatave. Ai u mblodh 13 herë gjatë më shumë se tre vjetësh. Dy vitet e para kushtuan më shumë se 200 milionë dollarë, gjë që ngre pyetje për efikasitetin dhe transparencën e diplomacisë globale në fushën e shëndetit.

Marrëveshja merr legjitimitet nga deklarata e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara mbi PPPR (PPPR, për parandalim, përgatitje dhe reagim ndaj pandemive, shënim redaktorit) e cila theksoi nevojën për një përgjigje ndërkombëtare të koordinuar ndaj kërcënimeve të ardhshme për shëndetin. Më 20 maj 2025, ajo u miratua me konsensus (përveç 11 abstenueseve dhe 60 kundërshtimeve) gjatë 78^e Asamblesë Botërore të Shëndetit. Sidoqoftë, kjo është vetëm një fillim.

---

Nga e hëna deri të premten + të dielën, merrni falas analizat dhe shpjegimet e ekspertëve tanë për një këndvështrim tjetër mbi aktualitetin. Abonohuni sot!

---

Zbatimi i marrëveshjes bazohet në tre hapa kryesorë të ardhshëm:

• i) ratifikimi nga të paktën 60 vende anëtare, që do të përcaktojë fuqinë e saj juridike;

• ii) krijimi i një Konference të palëve, e cila do të shërbejë si organ drejtues;

• iii) një marrëveshje mbi përmbajtjen specifike të nenit që i përket qasjes dhe ndarjes së përfitimeve për produktet shëndetësore; aspekti më kontrovers i negociatave.

Pasojat ligjore dhe roli i OBSH-së

Marrëveshja mbi pandemitë është miratuar në bazë të nenit 19 të Kushtetutës së OBSH-së, i cili parashikon konventa me fuqi ligjore të detyrueshme. Sidoqoftë, lidhja e saj me Rregulloren Ndërkombëtare të Shëndetit (RNSH) mbetet e paqartë.

Ndërsa kjo rregullore vazhdon të udhëheqë njoftimin e epidemive dhe përgjigjet që duhen dhënë, marrëveshja e re zgjeron mandatin e OBSH-së në shpërndarjen e drejtë të produkteve mjekësore në mbarë botën dhe mekanizmat e financimit. Por detajet ende duhet të përcaktohen nga Konferenca e palëve.

Kjo qendërzimi i autoritetit rrezikon të transformojë Konferencën e palëve në një qendër teknokratike të udhëhequr nga aktorë me burime të mjaftueshme, gjë që do të largonte zëra më të dobët, siç ishte rasti gjatë pandemisë së Covid-19.

Teksti final kufizon autoritetin e OBSH-së (në nenin 24, paragrafi 2) dhe ripërsërit se zbatimi i marrëveshjes mbetet përgjegjësi sovrane e vendeve anëtare.

Rreziqet e pandemisë të tepruara, në dëm të prioriteteve të tjera

Ndërsa marrëveshja është festuar si një hap diplomatik, është thelbësore të moderohen entuziazmi me një analizë të matur të kufizimeve dhe shqetësimeve të saj.

Së pari, supozimi kryesor i marrëveshjes është që pandemitë përbëjnë një kërcënim "eksistencial". Megjithatë, probabiliteti i pandemive katastrofike shpesh i tepruar dhe më shumë i motivuar nga nxitjet politike sesa nga prova shkencore. Kjo inflacion i rrezikut mund të çojë në përgjigje të tepruara dhe në alokim të burimeve larg nevojave.

Kjo mund të çojë në një devijim të shtrenjtë, në dëm të prioriteteve më urgjente të shëndetit. Kështu, kostoja vjetore e vlerësuar e përgatitjes dhe përgjigjes ndaj pandemive vlerësohet në 31,1 miliardë dollarë, prej të cilave 26,4 miliardë dollarë priten nga vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme.

Gjithashtu, ndihma publike për zhvillim prej 10,5 miliardë dollarë shtesë është e nevojshme, çdo vit.

Gjithashtu, duhet të shtohen 10,5 miliardë deri në 11,5 miliardë dollarë për programin «Një shëndet i vetëm». Edhe pse i qëndrueshëm në koncept, kostoja e tij është e shtrenjtë dhe prioritetet e tij janë të papërshtatshme. Kjo qasje tërheq vëmendjen dhe burimet nga nevojat bazë të shëndetit publik dhe nga një perspektivë ndërdisiplinare e sfidave të shëndetit.

Së fundi, në përgjithësi, në një botë ku shërbimet bazë të shëndetit mbeten të nënfinancuara, devijimi i burimeve drejt kërcënimeve të ardhshme hipotetike rrezikon të dobësojë përpjekjet për të adresuar barrët e sëmundjeve aktuale.

Një insistim i tepruar mbi një qasje të sigurt për shëndetin

Marrëveshja mbështetet në një kornizë të biosigurisë që vë theks në monitorimin, përgjigjen dhe reagimin e shpejtë. Fondet e Bankës Botërore për pandemitë financojnë vetëm monitorimin dhe diagnostikimin, ndërsa " misioni i 100 ditëve si dhe theksi pothuajse ekskluziv i marrëveshjes mbi "produket" përfaqësojnë një reduksionizëm biomjekësor.

Kjo qasje injoron determinantët shoqërorë të shëndetit dhe nevojën për sisteme shëndetësore të qëndrueshme.

---

Lexoni gjithashtu : Kudo në botë, rezistenca e sistemeve shëndetësore të dobësuar nga reformat neoliberale

---

Organizata për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik (OECD) dhe OMS megjithatë kanë argumentuar për investime në rezistencën e sistemeve shëndetësore.

Disa shqetësime në lidhje me drejtësinë

Pavarësisht angazhimeve retorike në favor të drejtësisë, marrëveshja rrezikon të përsërisë dështimet e përgjigjeve ndaj pandemisë së Covid-19.

Fokusi i vendosur në drejtësinë e vaksinimit ka mbuluar qëllime më të gjera në fushën e drejtësisë në shëndetësi. Marrëveshja adoptton një model unik që nuk mund të reflektojë diversitetin e nevojave dhe kapaciteteve të vendeve të ndryshme, veçanërisht ato me sistem shëndetësor të brishtë.

Rreziqe korrupsioni dhe tregti?

Qëndrueshmëria e përpjekjeve të instrumentit të ri ndërkombëtar për PPPR (PPPR, për parandalim, përgatitje dhe reagim ndaj pandemive, shënim i redaktorit) si dhe tregtimi i përgatitjes për pandemitë (përmes stokimeve, mjeteve të monitorimit dhe teknologjive pronare) krijojnë një terren të pasur për korrupsion, kërkimin e përfitimeve dhe rezultate negative në shëndetësi.

Rritja e fondeve dhe diskursi mbi emergjencën mund të çojnë në procedura të hapura për dhënie kontratash të paqarta dhe nxitje të rrezikshme, siç është parë në disa vende gjatë pandemisë së Covid-19.

Për një qasje globale të fokusuar në determinantët shoqërorë të shëndetit

Ajo që mund të jetë më shqetësuese, është neglizhenca e marrëveshjes ndaj parimeve themelore të shëndetësisë publike. Nuk i jepet shumë rëndësi zgjidhjeve komunitare, forcimit të sistemit shëndetësor (përtej monitorimit) ose determinantëve shoqërorë dhe pabarazive në shëndetësi. Në vend të kësaj, marrëveshja promovon një model teknokratik të poshtëm që rrezikon të alienojë popullsitë që synon të mbrojë.

Miratimi i marrëveshjes së OBSH-së për pandemitë njoftohet si një arritje historike. Megjithatë, historia nuk do ta gjykojë këtë marrëveshje përmes festës rreth nënshkrimit të saj, por përmes rezultateve të saj, të paktën të pasigurta.

Ky marrëveshje bazohet në supozime të kontestuara, imponon barrë të konsiderueshme financiare dhe rrezikon të thellojë një model teknokratik të qeverisjes globale të shëndetësisë të obsesionuar nga çështjet e sigurisë. Ajo është shumë larg parimeve themelore të shëndetit publik: drejtësisë, angazhimit komunitar dhe forcimit të sistemit shëndetësor.

Në fillim të pandemisë së Covid-19, ne kemi kërkuar një ndryshim të paradigmës. Ne kemi kërkuar një qasje globale ndaj shëndetit, e cila do të trajtonte faktorët socialë, për të ndihmuar popullatat të ulin faktorët e rrezikut individualë dhe kështu të forcojnë imunitetin e tyre natyror. Marrëveshja mbi pandemitë synon pikërisht të kundërtën.

Pa një korrigjim të shpejtë – drejt qasjeve më gjithëpërfshirëse, të përshtatura për kontekstet dhe të fokusuar në drejtësi – kjo marrëveshje mund të bëhet një mundësi e humbur e re sesa një hap përpara në progresin që duhet të arrihet, megjithatë i ngutshëm.