Aleanca, kufij dhe identitete po ri-negocohen në Lindjen e Mesme në transformim

Lindja e Mesdheut po kalon përmes një transformimi të thellë. Në të njëjtën kohë që Izraeli po intensifikon luftën e tij kundër Gaza dhe përballet me kolapsin e imazhit ndërkombëtar, regjimi sirian i Bashar al-Assad arriti në fund pas gati 15 vjet luftë civile dhe shtypje. Irani, aleati kryesor i Assad dhe sponsorizues i grupeve si Hezbollah dhe huthistët në Jemen, po sheh fuqinë e tij të ulet. Rezultati është një riorganizim gjeopolitik që ende nuk ka prodhuar një udhëheqje të re të qartë, por që do të ndryshojë boshtet kryesore të ndikimit në rajon.

Dalja e Assad nga pushteti, e konfirmuar në dhjetor të 2024, u udhëhoq nga forca islamike sunitë që dominuan një pjesë të madhe të territorit sirian. Qeveria e re, e kryesuar nga Ahmed al Shara, ish-lider i organizatës Hayat Tahrir al Sham, tani përpiqet të stabilizojë një vend të thellë të fragmentuar, pa mbështetje të jashtme vendimtare dhe me një ekonomi të shkatërruar. Rënia e regjimit sirian përfaqëson si një disfatë për Teheranin, i cili mbante trupa dhe këshilltarë ushtarakë në vend, ashtu edhe një shenjë të shterjes së asaj që quhet “boshti i rezistencës” i formuar nga Irani, Siria dhe Hezbollah.

Ky rënie u shpejtua me luftën në Gaza, e filluar pas sulmeve të Hamas në tetor të 2023. Përgjigja izraelite, jashtëzakonisht e dhunshme, shkaktoi shkatërrim masiv dhe çoi në sulme të përkohshme në Liban dhe Jemen. Hezbollah humbi një pjesë të udhëheqjes së tij, huthistët përballën me bombardime intensive dhe Irani vetë pa shënjestra të instalimeve ushtarake dhe bërthamore. Pavarësisht nga folja e rezistencës, aftësia reale e përgjigjes ishte e kufizuar.

Izraeli doli i fuqizuar ushtarakisht, por gjithnjë e më i izoluar diplomatikisht. Brutaliteti i luftës në Gaza — me denoncime për pastrimin etnik, apartheid dhe krime lufte — po e përkeqëson imazhin e tij në arenën ndërkombëtare. Vendet arabe që kishin filluar normalizimin e marrëdhënieve me Izraelin përmes Marrëveshjeve të Abrahamit, si Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Bahreini, u tërhoqën përpara presionit popullor dhe rreziqeve të lidhjes me një qeveri të parë si agresore.

Fitoret ushtarake të Izraelit nuk gjithmonë shndërrohen në fitore politike

Situata aktuale kujton momente të tjera kur fitoret ushtarake nuk shndërroheshin në fitore politike. Mungesa e një projekti diplomatik nga ana e Izraelit dhe përpjekja për të zgjeruar vazhdimisht kufijtë e tij, duke pushtuar pjesë të Libanit, Sirisë dhe Gazës, po ushqejnë kritika brenda dhe jashtë vendit. Edhe mes izraelitëve, po rritet pakënaqësia me një politikë përballjesh të përhershme që minon imazhin e një Shteti të themeluar mbi vlera demokratike.

Në anën palestineze, kriza është gjithashtu e brendshme. Autoriteti Palestinez, i krijuar në vitet 1990 si zgjidhje tranzitore pas Marrëveshjeve të Oslos, është i brishtë dhe ka humbur besueshmërinë. I akuzuar për korrupsion dhe bashkëpunim me Izraelin, nuk arrin të përfaqësojë në mënyrë efektive popullin palestinez. Hamas, pavarësisht se është goditur rëndë, vazhdon të shihet si simbol i rezistencës — edhe pse kjo e vështirëson çdo negociatë ndërkombëtare. Lufta e palestinezëve, më parë e parë si një çështje rajonale, tani po lidhet gjithnjë e më shumë me tema universale si të drejtat e njeriut, vetëvendosja dhe drejtësia ndërkombëtare.

A është e mundur të ndërtohen demokraci pluraliste në Lindjen e Mesme?

Rënia e regjimit sirian gjithashtu ndez përsëri një pyetje thelbësore: a është e mundur të ndërtohet një demokraci pluraliste në Lindjen e Mesme? Qeveria e re në Damask, pavarësisht se ka rrëzuar një diktaturë, përballet me sfidën e përfshirjes së minoriteteve fetare, si alauitët dhe të krishterët, përveç respektimit të autonomisë kurde në veriun e vendit. Udhëheqësi ndërmjetës, me të kaluar të lidhur me islamizmin militant, tani përpiqet të prezantohet si pragmatik dhe nacionalist. Vështirësia do të jetë të harmonizojë bazën e tij mbështetëse sunite me diversitetin etnik dhe fetar të vendit. Rreziku është që regjimi i ri të zëvendësojë një diktaturë me një tjetër, pa përparime të vërteta në të drejtat dhe përfaqësimin.

Vendet fqinjë arabe përballen me dilema të ngjashme. Egjipti përballet me një krizë të thellë ekonomike, me inflacion, papunësi dhe autoritarizëm në rritje. Jordania, e shtypur nga Uashingtoni për të pranuar refugjatë palestinezë, frikësohet për ekuilibrin e brendshëm. Arabia Saudite dhe Emiratet po përpiqen të rivendosin pozicionin e tyre, duke kuptuar se afërsia me Izraelin ka sjellë kosto reputacionale dhe pak përfitime strategjike. Prioriteti tani duket të jetë ruajtja e stabilitetit dhe shmangia e kryengritjeve të reja popullore si ato të “Pranverat Arabe”.

Në këtë skenar të rrjedhshëm, pak aktorë kanë aftësi ose interes për të udhëhequr procesin e rindërtimit rajonal. Rusia dhe Irani, më parë aleatë kryesorë të Sirisë, tani janë të fokusuar në ngërçet e tyre. Turqia vëzhgon në distancë, duke përpjekur të mbrojë kufirin e saj dhe të dobësojë nacionalizmin kurd. Shtetet e Bashkuara, nën presidencën e Donald Trump, tregojnë pak dëshirë për përfshirje të drejtpërdrejtë, përveç kur interesat e tyre tregtare ose të sigurisë janë në rrezik.

Brazil, edhe pse i largët, gjithashtu ndikohet nga ky skenar i ri. Vendi mbajtur marrëdhënie diplomatike me të gjithë aktorët kryesorë të rajonit dhe ka interes të drejtpërdrejtë në stabilitetin e Lindjes së Mesme, si për shkak të ndikimit ekonomik ashtu edhe për mbrojtjen e komuniteteve të emigrantëve dhe refugjatëve. Riorganizimi në proces kërkon një diplomaci aktive, të ndjeshme ndaj dinamikave të reja rajonale dhe pritshmërive të shoqërisë ndërkombëtare.

Lindja e Mesme ende nuk ka gjetur një hegjemoni të re. Rajoni po kalon një periudhë tranzicioni ku aleancat, kufijtë dhe identitetet po ri-negocohen. Muajt e ardhshëm do të jenë vendimtarë për të parë nëse do të lindë një rend i ri ose nëse boshllëku i pushtetit do të hapë rrugë për më shumë konflikte.