‘Aya de Yopougon’ sfidon besimin se Perëndimi nuk interesohet për të lexuar histori afrikane

Seriali i komiksit Aya de Yopougon, i krijuar nga marfilezja Marguerite Abouet, ka shënuar një para dhe pas në letërsinë e shkruar nga gratë e Afrikës françofone. Kjo vepër përbën një shembull të qartë se si letërsia mund të arrijë në qoshet më të ndryshme të botës dhe, për më tepër, të fitojë zemrat e publikut me moshë shumë të ndryshme.

Por cilat janë çelësat e suksesit të saj? Si arrin në duart tona? Dhe, mbi të gjitha, çfarë ka Aya për të tërhequr?

Pengesat e kritikëve letrarë

Veprat e autorëve si Ken Bugul, Fatou Diome ose Mariama Bâ zhvillohen në vende si Senegal, Mali, Benin ose Costa e Detit të Artë, dhe protagonistët e tyre janë, në shumicë, afrikanë, gjë që nuk duhet të na befasojë shumë.

Megjithatë, gjatë historisë, letërsia femërore afrikano-francofone është cilësuar si “lokale”. Disa kritikë letrarë ose akademikë kanë konsideruar se këto vepra ishin shumë të përqendruara te aspektet afrikane dhe se, për këtë arsye, nuk do të interesonin një publik më perëndimor.

Kështu e shpjegon traduktoret Laura Remei Martínez-Buitrago: “Mosnjohja është një nga pengesat kryesore që duhet të kapërcejnë. Kjo mendësi e përgjithshme e shtëpive botuese e kam parë me shumë vepra: shumë afrikane për t’u pranuar nga bota perëndimore, thonë”. Të tjerë kritikë letrarë kanë zgjedhur të vendosin dhe të kufizojnë, në të njëjtin grup, të gjithë shkrimtarët afrikanë rreth një “njësi kulturore e zezë” të lidhur me problemet e botës së zezë.

Për shembull, vepra e shkrimores Aminata Sow Fall, e konsideruar pioniere e letërsisë femërore afrikane frankofone, i mori tre vjet për t’u botuar. Shtëpia botuese fillimisht vlerësoi se perëndimorët nuk do ta kuptonin atë duke qenë i përqendruar në një kulturë lokale. Autoresha senegaleze iu përgjigj shtëpisë botuese se në fund të fundit të gjithë kanë një origjinë dhe, rrjedhimisht, një vend ku i përkasin, gjë që na bën të gjithëve vendas. Romani i saj Le Revenant u refuzua fillimisht, por në fund shtëpia botuese e botoi atë në vitin 1976. Fatmirësisht, me kalimin e kohës u bë një klasik i letërsisë afrikane frankofone.

Pengesa në biznes

Megjithatë, pengesa e kritikëve letrarë nuk është e vetmja që autorët duhet të kalojnë, duhet dhe do ta kalojnë. Për që një vepër të arrijë një publik më të gjerë, shkrimtarët afrikanë kanë nevojë të gjejnë një shtëpi botuese.

Një aspekt që mund të duket i thjeshtë ka shkaktuar një pabarazi komplekse, siç është vërtetuar në rastin e shkrimtareve benineze, të cilat janë përballur me mungesën e interesit për të botuar veprat e tyre edhe në vendin e tyre. Përballë kësaj situate, shumë prej tyre kanë zgjedhur shtëpi botuese të huaja për të siguruar shpërndarjen e teksteve të tyre.

Shembuj të tillë janë Gisèle Hountondji, e cila preferon të shkruajë vetëm kur merr porosi nga Evropa, ose Hortense Mayaba, e cila siguron se në Benin nuk promovohen veprat letrare. Këto autore kanë pasur nevojë të publikojnë veprat e tyre në botues të huaj për të arritur që ato të lexohen.

Por a duhet gjithmonë literatura të mbajë një pamje të caktuar globale për t'u konsideruar interesante? Në pamje të parë, përgjigjja mund të duket e thjeshtë, por debati është më i thellë.

Historitë kanë kaluar kufijtë e kulturave që nga kohërat e lashta, pa pengesë që rrënjët e tyre lokale të parandalojnë ndikimin universale. Veprat si Cumbres borrascosas nga Emily Brontë, e vendosur në peizazhet e Yorkshire, në veriperëndim të Anglisë, ose Las uvas de la ira nga John Steinbeck, që portretizon migrimin dhe vështirësitë e Shteteve të Bashkuara, janë shembuj të narrativave të lidhura thellë me një territor dhe një realitet specifik, por që kanë arritur njohje botërore.

Nëse këto histori kanë kaluar kufijtë e tyre gjeografikë dhe kulturorë, pse nuk ndodh e njëjta gjë me disa narrativa afrikane që pasqyrojnë realitete lokale?

Pranimi i romanit grafik Aya de Yopougon

Ne mund të matim nivelin e suksesit të një vepre, ndër shumë parametra të tjerë, duke analizuar përkthimet që kjo vepër ka pasur në gjuhë të tjera. Kështu konsiderohet se ajo ka arritur, ose ka pasur mundësinë të arrijë, një audiencë më të gjerë.

Rrjeti i historive të Aya de Yopougon është përkthyer në pesëmbëdhjetë gjuhë dhe ka shitur më shumë se 800,000 kopje që nga publikimi i parë në vitin 2005. Ky arritje e vendos atë si një nga veprat më të shitura të letërsisë bashkëkohore afrikane.

Marguerite Abouet, autori i veprës, kuptoi se njerëzit kishin një njohuri të madhe të papërfillshme për Afrikën dhe se duhej ta shpjegonte kontinentin e saj, larguar nga stereotipet. Fillimisht e bëri këtë përmes një personazhi të quajtur Akissi dhe më pas me protagonisten e historive të Aya de Yopougon. Historitë kaluan nga publikimi si romane në transformimin në romane grafike falë ilustruesit Clément Oubrerie.

Aya është një vajzë nga Afrika e Vestit që jeton në një nga lagjet më të njohura të Abidjanit: Yopougon. Historitë tregojnë aventurat e kësaj të reje, pasiguritë e saj, ëndrrat dhe ato të personazheve të tjerë të të njëjtit lagje. Seriali karakterizohet për të përfaqësuar jetën afrikane pa stereotipa dhe për të treguar esencën e lagjes, duke qenë një shembull i shkëlqyer i një veprimi që nuk fokusohet vetëm në atë që mediat shpesh pasqyrojnë për kontinentin afrikan: varfërinë dhe barbarinë.

Dëshironi të merrni më shumë artikuj të tillë? Abonohuni në Suplementin Kulturor dhe merrni lajmet më të fundit kulturore dhe një përzgjedhje të artikujve më të mirë në histori, letërsi, film, art ose muzikë, të përzgjedhura nga redaktorja jonë e Kulturës Claudia Lorenzo.

Nuk ka dyshim se një letërsi kaq krijuese dhe plot me dialogë me referenca kulturore, onomatopoeias ose shprehje të veçanta të Kostës së Afrikës, paraqet një vështirësi shtesë për përkthimin e saj në çdo gjuhë tjetër. Këto sfida janë të përbashkëta për shumë vepra letrare plot me imagjinatë, neologizma dhe stil të veçantë.

Aya nga Yopougon është një mënyrë shumë e mirë për lexuesit që t'i afrohen kulturës afrikane, pavarësisht nga vendi i tyre i origjinës. Adaptimi i saj i fundit në kinema ka zgjeruar edhe më shumë arritjen e saj, dhe suksesi i saj tregon se narrativat afrikane mund të kenë një shtrirje ndërkombëtare pa pasur nevojë të përshtaten me korniza të huaja që nuk i përkasin identitetit të tyre kulturor.