Dhe si TVA sociale mund të tregtohet antisociale?

Si si, në një ekonomi të hapur, si të keni kompani konkurruese duke siguruar një nivel të mirë të mbrojtjes sociale? Sistemi francez, i cili rëndon në mënyrë të gjerë financimin e Sigurimeve Shoqërore mbi punën, duket se është i papërshtatshëm. A është TVSH-ja sociale e promovuar nga kryeministri e gjithë ose pjesërisht zgjidhja?

Një kthesë që nuk e prisnim me të vërtetë. Debati mbi TVSH-në sociale është rivendosur në axhendë pasi dukej se kishte humbur në harresë. Arsyeja e këtij rikthimi nën dritë është projekti i ligjit për financimin e Sigurimeve Shoqërore të planifikuar për vitin 2026. Në këtë kuadër, kryeministri François Bayrou kërkoi mendimin e Këshillit të Lartë për Financimin e Mbrojtjes Shoqërore, të Këshillit të Lartë për të ardhmen e sigurimeve shëndetësore dhe të Këshillit të Lartë për familjen, fëmijërinë dhe moshën për të përgatitur një raport mbi financimin e mbrojtjes shoqërore. Ky i fundit pritet të dorëzohet në qershor 2025. Kryeministri pret nga këto konsultime propozime që synojnë të rishikojnë mënyrën e financimit të modelit social francez. Prandaj, rikthimi i interesit për çështjen e TVSH-së sociale.

Kjo qasje gjen një jehonë në rekomandimet e dhëna nga Gjykata e Llogarive në raportin e publikuar në tetor 2022 mbi Sigurimet Shoqërore. Gjykata theksonte « interesin e një rishikimi të thellë të strukturës së të ardhurave të [Sigurimeve Shoqërore] nga degët e saj të ndryshme ».

TVSH-ja sociale konsiston në uljen e kontributeve sociale të punëdhënësit (dhe mundësisht të punonjësit), duke i kompensuar me një rritje të TVSH-së.

Një masë që përfiton të gjithëve?

TVSH-ja sociale, nëse përcillet në çmimin e shitjes, do të rrisë çmimet për konsumatorët. Interesi i kësaj mase është se ajo aplikohet gjithashtu për produktet e importuara, të cilat, ndonjëherë, përfitojnë nga avantazhe të lidhura me kostot e prodhimit, ose nga përfitime monetare.

Në të njëjtën kohë, vendosja e një TVSH-je sociale duhet të ulë koston e prodhimit për kompanitë franceze. Në fakt, TVSH-ja sociale është vendosur për të siguruar në të njëjtën kohë uljen e kontributeve sociale, atë që njihet si kostoja e punës. Në këto kushte, TVSH-ja sociale mund të përmirësojë konkurrueshmërinë e kompanive franceze në eksport.

Për këto arsye, disa politikanë dhe ekonomistë shohin në këtë masë zgjidhjen magjike për financimin e mbrojtjes sociale duke stimuluar fuqinë blerëse dhe punësimin dhe pa dëmtuar konkurrueshmërinë e ndërmarrjeve dhe, më gjerë, të Francës.

Një bast shumë i rrezikshëm

Për promovuesit e kësaj mase, do të ishte për të ulur disa kontribute punëdhënësi që rëndojnë mbi pagat për t’i zëvendësuar me një TVSH sociale, ose një tatim mbi mallrat e konsumit, qoftë të prodhuara në Francë ose jashtë saj. Nuk është se nuk ekziston rreziku që të përdoret TVSH-ja sociale për lehtësimin e peshës së kontributeve të punëdhënësve, duke e bërë atë një vendim shumë të rrezikshëm për disa arsye ekonomike, shoqërore dhe sidomos kulturore.

Pse është një temë e ndjeshme TVSH-ja sociale në Francë? Francezët janë shumë të ndjeshëm ndaj ndryshimeve në barrët sociale dhe veçanërisht ndaj çdo përpjekjeje për rritjen e TVSH-së, pavarësisht nga natyra e saj. Sipas INSEE-së, një rritje e normave të TVSH-së shoqërohet në të njëjtën vit nga një rritje e çmimeve. Në një fazë të dytë, pagat dhe të ardhurat e tjera përshtaten pjesërisht, ashtu si dhe shkallët e shërbimeve sociale dhe taksat direkte për shkak të mekanizmave të indeksimit ndaj çmimeve. Për më tepër, kjo rritje e TVSH-së do të shoqërohet me një ulje të nivelit mesatar të jetesës, dhe me një rritje të pabarazive të nivelit të jetesës dhe varfërisë.

Për të kuptuar papopullaritetin e TVSH-së sociale, duhet të kthehemi në periudhën mes dy rundeve të zgjedhjeve legjislative të vitit 2007. Një deklaratë e papërshtatshme e një prej udhëheqësve të koalicionit të djathtë që mbështeste vendosjen e TVSH-së sociale është konsideruar se ka bërë që votuesit të ikin dhe të humbasin rreth pesëdhjetë deputetë të parashikuar.

Një deficit prej 22 miliardë eurosh

Në Francë, shpërndarja e kontributeve sociale midis pjesëve të paguara nga familjet (punonjësit, punësuesit individualë dhe të papunët) dhe punëdhënësve është përkatësisht 67% dhe 33%, kundrejt 56% dhe 44% mesatarisht në zonën euro, dhe 43% dhe 57% në Gjermani. Sipas platformës së financave publike, buxhetit të shtetit dhe performancës publike, deficiti i Sigurimeve Shoqërore pritet të arrijë 22,1 miliardë euro në vitin 2025, kundrejt 18,2 miliardë në vitin 2024 dhe 10,8 miliardë në vitin 2023.

Për të mbushur këtë deficit, Franca ka filluar, që nga fundi i viteve 1990, një proces të fiskalizimit të mbrojtjes sociale, duke synuar lehtësimin e peshës së kontributeve sociale mbi pagat. Qëllimi është të afrohet me situatën që ishte në disa vende evropiane, ku pjesa e kontributeve të punëdhënësve në tarifat e detyrueshme shpesh është më e ulët.

Në këtë logjikë të fiskalizimit, krijimi i kontributit social të përgjithshëm (CSG) në vitin 1991 shënoi një hap vendimtar. I mbledhur nga të gjitha të ardhurat (nga veprimtaria, nga zëvendësimi, nga pasuria, etj.), CSG ka gradualisht marrë një vend të rëndësishëm në financimin e Sigurimeve Shoqërore.

Një lëvizje për de-alarmin e mbrojtjes shoqërore

Ndërsa përkundrazi, kontributet shoqërore që bazohen në pagat dhe ndahet ndërmjet punëdhënësve dhe punëmarrësve, CSG-ja i përket një logjike më të gjerë kontributive, duke përfshirë të gjitha kategoritë e të ardhurave. Ajo simbolizon kështu kalimin nga financimi i bazuar vetëm në punë në një financim të zgjeruar në të gjithë popullatën aktive, gjë që është pjesë e lëvizjes së përgjithshme të de-alarminimit të financimit të mbrojtjes shoqërore në Francë.

Në parim, TVSH-ja shoqërore lejon uljen e kontributeve shoqërore të mbështetura nga ndërmarrjet dhe kompenson këtë ulje me një rritje të TVSH-së të mbështetur nga familjet. Në planin ekonomik, kjo operacion supozohet të jetë neutrale dhe pa pasoja për financat publike. Ajo i ngjan një “devalutimi fiskal” që do të mundësonte përmirësimin e konkurrencës së çmimit të ndërmarrjeve, falë lehtësimit të kostos së punës, taksimit të produkteve të importuara, veçanërisht nga vendet me kosto të ulët, dhe inkurajimit të rrjedhave të eksporteve.

Në teori, ndërmarrjet supozohet të përcjellin këtë lehtësim të barrave duke ulur çmimet e tyre. Kjo do të kompensonte rritjen e taksës për familjet. Megjithatë, një rritje e TVSH-së mund të shkaktojë një rritje të çmimeve, e cila do të ndjehet shumë, veçanërisht për familjet me të ardhura të ulëta (ndikim redistributiv), gjë që do të rrisë pabarazitë.

Për më tepër, familjet që nuk marrin të ardhura nga puna do të preken nga rritja e TVSH-së pa përfitime nga ulja e kontributeve shoqërore. Kjo do të jetë veçanërisht e vërtetë për pensionistët, të papunët… Suksesi i TVSH-së shoqërore do të varet shumë nga gatishmëria e ndërmarrjeve për të ulur çmimet pas uljes së kontributeve, pasi nuk do të kishte asnjë detyrim mbi to. Ato mund të zgjedhin shumë mirë të “marrin” uljen e barrave të punëdhënësve, me çmime të qëndrueshme, për të rivendosur ose përmirësuar konkurrencën e tyre, pagesën e aksionarëve…

Si një devalutim monetar

Nëse këto supozime do të vërtetoheshin, zëvendësimi i pjesshëm i kontributeve shoqërore me një rritje të TVSH-së do të shkaktonte në afat të shkurtër një rritje të çmimeve dhe një efekt të ngjashëm me atë të një devalutimi monetar që rrit çmimin e eksporteve. Ndërmarrjet do të rritnin menjëherë çmimet e tyre, ndërsa pagat reale nuk do të rriteshin aq shpejt. Kjo do të përmirësonte përkohësisht punësimin, aktivitetin dhe konkurrencën, veçanërisht në eksport, por me koston e uljes së fuqisë blerëse të punonjësve gjatë periudhës së tranzicionit.

Në afat të mesëm, efektet do të zbehen: pagat dhe çmimet do të përshtaten, dhe reforma do të bëhet neutrale për bilancin tregtar. Përkundër një mendimi të zakonshëm, zëvendësimi i kontributeve shoqërore me TVSH-në nuk do të përfitojë as eksportuesit as importuesit, sepse çmimet relative të mallrave mbeten të pandryshuara.

Një ekuacion i vështirë për t'u zgjidhur

Vendosja e një TVSH-sh sociale në Francë është pjesë e një debati të ndërlikuar ku kërkohet të bashkohen efikasiteti ekonomik dhe drejtësia sociale në një sistem ekonomik të hapur ndërkombëtarisht. Pra, bashkimi i këtyre dy qëllimeve nuk ka qenë kurrë një ekuacion i thjeshtë për t'u zgjidhur. Në të vërtetë, qoftë nga punëdhënësit qoftë nga punonjësit, kontributet shoqërore kanë një ndikim të ngjashëm mbi koston e punës, duke peshuar fundimisht në konkurrueshmërinë e ndërmarrjeve si dhe në fuqinë blerëse të familjeve. Duke transferuar një pjesë të financimit të mbrojtjes sociale drejt konsumit, TVSH-ja sociale synon të lehtësojë këtë barrë.

Megjithatë, kjo reformë ngre pyetje legjitime mbi pasojat e saj ndarëse, veçanërisht për familjet më të varfra, të cilat janë më të ndjeshme ndaj rritjes së çmimeve të konsumit. Prandaj, është thelbësore të qasemi në këtë debat me kujdes dhe qartësi. TVSH-ja sociale nuk është as një panacea as një mjet për t'u përdorur lehtë. Një konferencë sociale e thjeshtë nuk do të mjaftojë për të zgjidhur këtë dilemë as për të parashikuar të gjitha rreziqet. Janë vendime afatgjata, të bazuara në vlerësime të rrepta të efekteve ekonomike dhe sociale, ato që do të lejojnë të mendohen, ose jo, këto ndryshime drejt një mënyre të re financimi të mbrojtjes sociale.