Ndërsa forcat ruse rrethuan bastionin e fundit të rezistencës ukrainase në qytetin e shkatërruar të Mariupolit, Ihor Titovskiy përgatiti familjen e tij për më të keqen, duke u dhënë atyre udhëzime për varrimin e tij në një telefonatë emocionale në maj të vitit 2022.
"U thashë që nuk kishte nevojë për panik: Thjesht prano trupin tim dhe më varrosni," tha Titovskiy, një nënoficer i lartë në atë kohë dhe tani kapiten, për RFE/RL. "Ishte e dhimbshme për nënën time të dëgjonte, por nuk kishte rrugëdalje."
"Moralisht, pothuajse gjithë personeli i mbetur…kuptuan se nuk do të mbijetonim," tha ai në një intervistë. "Ishte vetëm një çështje kohe, kur do të ndodhte."
Por varrimi mund të presë. Jo shumë kohë pas asaj telefonate, Titovskiy dhe ukrainasit e tjerë të fshehur në çelikthyesin Azovstal -- shumë prej tyre anëtarë të Brigadës Azov -- dorëzuan me urdhër nga Kievi dhe u morën peng, duke vulosur marrjen e kontrollit të Rusisë mbi një qytet që dikur ishte i lulëzuar dhe u shkatërrua plotësisht tre muaj pas fillimit të pushtimit të Ukrainës nga Moska.
Për Titovskiy, pas 86 ditësh në Azovstal, vuajtja sapo kishte filluar. Ai dhe të tjerë të burgosur përballuan rrahje të rënda, goditje me elektricitet, urinë dhe abuzime të tjera, tha ai, para se të lirohej në një shkëmbim të të burgosurve 846 ditë më vonë. Kur u dërgua me autobus në Bjellorusi dhe u soll në kufi drejt Ukrainës në shtator të vitit 2024, peshonte vetëm 50 kilogramë.
Fat i Fat Survijoi
Nga Mariupoli, Titovskiy dhe shumë anëtarë të tjerë të Brigadës Azov u morën në një burg në Olenivka në një pjesë të rajonit të Donetskut që ishte gjatë kohës së pushtuar nga Rusia. Aty, tha ai, ishte me fat që mbijetoi nga një nga incidentet më vdekjeprurëse të luftës: shpërthime të fuqishme që vranë të paktën 50 të burgosur në natën e 28-29 korrikut 2022.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskyy e ka quajtur shpërthimet "një krim lufte i qëllimshëm rus". Kombet e Bashkuara shkëputën një mision hetues në janar pas vitit që Rusia pengoi përpjekjet për të hetuar, duke shqetësuar prova fizike dhe duke refuzuar t'u jepte monitoruesve të OKB-së akses në vendin e ngjarjes.
Titovskiy, 43 vjeç, tha se mbijetoi për shkak të një fatkeqësie të rastësishme. I caktuar në një turni roje, ai po dilte jashtë kur një shpërthim shkundi barrakën e tij, duke e nxjerrë jashtë përmes derës dhe duke lënduar një dorë dhe një këmbë. Ai u kthye në ndërtesën që digjej disa herë, por nuk pa shenja të burrave që kishin shtratin pranë tij.
"Shtrati im ishte i dyti nga lart; shoku im flinte poshtë meje. Ishte sikur ata kurrë nuk ekzistonin," tha ai. "Kam hyrë tre ose katër herë, kam nxjerrë jashtë më shumë djem. Por nuk mund ta gjeta shtratin tim, vëllezërit e mi, ose gjërat e mia. Asgjë fare. Aty ku kishte tetë shtratë, tani ishte vetëm një hapësirë e zbrazët."
Rusia pretendoi se shpërthimet ishin shkaktuar nga raketat HIMARS të lëshuara nga forcat ukrainase, por Zyra e të Drejtave të Njeriut të OKB-së konkludoi se kjo ishte e pavërtetë, duke thënë, "Mënyra e dëmtimit strukturor dukej e qëndrueshme me një predhë të projektuar që kishte udhëtuar në një trajektore nga lindja në perëndim" -- me fjalë të tjera, nga brenda territorit të kontrolluar nga Rusia.
"Mungesa e përgjegjshmërisë për vdekjet dhe plagosjet në koloninë penale në Olenivka përshtatet në kontekstin më të gjerë të torturës së përhapur dhe rutinë të të burgosurve ukrainas," tha OKB-ja në vitin 2024, duke përshkruar gjithashtu atë që tha se ishin "kondicione të tmerrshme të paraburgimit" për shumë të burgosur.
"Autoritetet ruse kanë kryer torturë sistematike dhe të përhapur ndaj të burgosurve ukrainas, duke përfshirë dhunën seksuale, dhe kushte të këqija," tha e njëjta Zyra e të Drejtave të Njeriut të OKB-së në një raport të publikuar në shkurt, tre vjet pas fillimit të pushtimit të plotë. "Tortura ka qenë e përhapur gjatë intervistimit dhe gjatë të gjitha fazave të mbajtjes në burg."
Për Titovskiy, më e keqja e abuzimit dhe keqtrajtimit që shumë do ta përshkruanin si torturë erdhi më vonë. Nga Olenivka, ai dhe të tjerë mbijetues të shpërthimeve u dërguan në një burg në Taganrog, një qytet rus jo shumë larg nga kufiri, ku u përshëndetën menjëherë me dhunë të egër, tha ai.
"Na rrahën, nëse mund ta quani kështu," tha ai, duke sugjeruar një nivel abuzimi që fjala nuk e përshkruan në mënyrë të përshtatshme. "Ka pasur djem që ishin 20 vjeç, të përshtatshëm dhe të fortë -- por edhe ata humbën vetëdijen, u rrahën aq keq."
Ruset ishin veçanërisht të dhunshëm "nëse shihnin tatuazhe, dhe anëtarët e Azov kanë shumë prej tyre," tha Titovskiy. "Çdo vijë e kaluar konsiderohej si një svastikë. Ju mund t'u shpjegonit 300 herë se është një abstraksion, por gjithsesi, për ta ne jemi nazistë."
Brigada Azov
Tani pjesë e Gardës Kombëtare të Ukrainës, Brigada Azov u formua si batalion vullnetar nga një milici e djathtë në maj 2014, pak pas Rusisë që mori në kontroll Peninsulën e Krimesë nga Ukraina dhe nxiti luftë në rajonin lindor të njohur si Donbas.
Zyrtarët rusë kanë shfrytëzuar origjinën e Brigadës Azov dhe simbolin e zigzagut të saj për të mbështetur pohimin e rremë se Ukraina është nën kontroll ose e dominohet nga neo-Nazistët -- një nga narrativat kryesore që Kremlini përdor për të justifikuar luftën.
Titovskiy, i cili është nga rajoni i Zaporizhzhya në Ukrainë, u bashkua me ushtrinë në vitin 2014, i etur për të mbrojtur vendin ndërsa filloi sulmi rus. Ai filloi shërbimin me Brigadën Azov në nëntor 2021.
Gjatë tre muajve që ai kaloi në burgun në Taganrog, Titovskiy tha se ai iu nënshtrua një pyetjeje tre-ditore "ku këmbët e mia u rrahën."
"Në të vërtetë, ana ime e majtë u rrah aq keq sa u bë e zezë. Një këmbë madje filloi të infektuar. Nuk mund ta mbaja në këmbë sepse infeksioni arriti në nyjen e kyçit të këmbës," tha ai. Pastaj u dërgua në Krime "për amputation," tha ai, por këmbë e tij nuk u amputua. Përkundrazi, ai u trajtua me antibiotikë që shëruan plagën.
Pas kësaj, Titovskiy u dërgua në një burg më të thellë në Rusi, në qytetin Kamyshin, ku tha se zyrtarët e Shërbimit Federal të Sigurisë (FSB) e nënshtruan atë ndaj goditjeve elektrike.
"Ishte një ferr i ri, sepse ata shumë e donin shokimin me shokues atje," i tha RFE/RL. "Kjo ishte hera e parë që përballesha me këtë."
"FSB [rojet] më pyetën me një rrymë elektrike për dy ditë" kur mbërrita, tha ai. "Ata vendosën një qese mbi kokën time, lidhën duart pas shpinës sime, dhe më hodhën në tokë… Dy prej tyre u ulën mbi mua dhe ndezën rrymën."
Drejtuesit e burgut në Kamyshin përdorën goditje elektrike dhe metoda të tjera, duke përfshirë dërgimin e qenve tek të burgosurit në përpjekje për t'i detyruar ata të pranonin vrasjen e civilëve në Mariupol, tha Titovskiy.
"Na rrahën me duar, me këmbë, me shkopinj, dhe me tubacione plastike uji," tha ai. "Kur pesha ime ra në 50 kilogramë, ata thanë, 'Të ngre stomakun, do të të godasim tani.' Dhe pastaj pyetën, 'A ishte ajo goditje e mirë?''"
Pesha normale e Titovskiy është 70 kilogramë. Në burgun në Kamyshin, të burgosurit merrnin "150 gramë kashë tre herë në ditë," tha ai. "Për një burrë të rritur, kjo është shumë pak."
Gjithashtu, ata ishin të detyruar të hanin shpejt, dhe nëse dikush nuk përfundonte në kohë, të gjithë do të dënoheshin me porcione më të vogla në vakti i ardhshëm, tha Titovskiy.
Prisonerët nuk u dhanë çorape ose brekë, dhe Titovskiy përdorte të njëjtën furçë dhëmbësh për të gjithë gati dy vjet në burg: "Na dhanë një shishe sapuni për 16 persona. Praktikisht nuk kishte letër higjienike, furça dhëmbësh, ose pastë dhëmbësh."
Këto kushte të tmershme ndryshuan vetëm kur erdhi një komision zyrtar në burg ose, në një rast, kur kishte një vizitë nga përfaqësues të Kryqit të Kuq -- dhe edhe atëherë, të burgosurit u dhanë sende për shfaqje por në disa raste u ndaluan t'i përdornin, tha ai.
Në shtator 2024, Titovskiy u transferua përsëri, në Belgorod, ku ai dhe shokët e tij të burgosur u befasuan nga sjellja e sjellshme e rojeve dhe "fletët dhe peshqirët plotësisht të bardhë" në qelitë e tyre.
"Në mëngjes na nxorën jashtë dhe një oficer i forcave speciale [ruse] tha, ‘Djem, po shkoni në shtëpi. Përshëndetni familjet tuaja,’" tha ai.
Por Titovskiy kishte dëgjuar këtë më parë, vetëm për t'u kthyer përsëri në burg, kështu që fillimisht nuk e besonte. Megjithatë, shpresat e tij ishin të larta ndërsa ata hipën në një autobus civil, i cili i çoi në kufirin ukrainas.
Ishte e premte, 13 shtator, dhe "kur zbritëm nga autobusi, panë një shenjë dhe filluam të qeshnim: Ora thoshte se koha ishte 13:13," kujtoi Titovskiy.
"Më vonë thashë se nëse dikush më thotë se 13 është një numër i fatkeq, ose e premte e 13 është një datë e mallkuar, unë mund të spërkas me besim në sy të tyre," i tha RFE/RL. "Ishte data më e lumtur dhe dita më e lumtur e jetës sime. Të kthehesh në atdheun tënd -- nuk kam fjalë. Është diçka tjetër."
