Eddington përfundon me një shaka të errët për paaftësinë – por pika e tij e batutës është shekullore

Kjo histori përmban spoilera rreth ‘Eddington,’ ‘Midsommar’ dhe ‘Hereditary.’

Ari Aster’i filmi i ri Eddington është një satirë politike vendosur në një qytet të vogël amerikan, ku një grindje midis Sheriff-it Joe Cross (Joaquin Phoenix) dhe Kryebashkiakut Ted Garcia (Pedro Pascal) fillon me mosmarrëveshje mbi politikën e pandemisë, por shpejt eskalon në një përleshje kaotike, paranojake të pushtetit. Ajo që fillon si një përplasje e ego-s spirale në përballje gjithnjë e më të dhunshme dhe absurde.

Në minutat përfundimtare të filmit, Joe goditet papritur në kokë nga dikush i përshkruar si “terrorist antifashist” pas një shkëmbimi të gjatë zjarri. Ai mbijetoi, dhe herën tjetër që e shohim është përdorues i karrocës së invalidëve dhe jo-fjalëmbajtës.

Në fund, Joe është emëruar kryebashkiak, ose automatikisht ose për shkak të mëshirës së publikut. Pamja e fundit e lë atë si figurën kryesore të qytetit pranë një qendre të madhe të të dhënave AI në shkretëtirë: një monument për forcat që tani formojnë jetën njerëzore, qeverisjen dhe identitetin.

Është brutale, cinike, me shpirt të keq dhe pak ezoterike. Por Aster duket se po ofron një portret të ashpër të politikës amerikane dhe burrave si Joe që e popullojnë atë: kokëfortë, vetëdrejtuar, disi libertarianë; burrat që nguliten në autoritet, edhe pse bota po ecën përpara pa ta.

Ka ironi në portretizimin e filmave të protestuesve anarhistë, transmetuesve të drejtpërdrejtë dhe mashtrimit të maskuar të karakterit të Joe. Por kur qeshja e kulmit zbehet, ajo që mbetet është diçka shumë e njohur: paaftësia si pasojë poetike e sjelljes së keqe. Jo si përvojë njerëzore e vazhdueshme, por si spektakël karmik.

Pamundësia si pasojë, jo si gjendje

Fati i Joe ndjek një model narrativ shekullor ku pamundësia paraqitet si dënim, drejtësi poetike ose zbulim moral. Nga teologjia kristiane mesjetare deri te satira bashkëkohore, ndryshimi trupor është përdorur prej kohësh për të simbolizuar dështimin e brendshëm. Dëmtimi përfaqëson më shumë mëkat, ego, korrupsion ose mungesë shpirtërore.

Racionalizmi i iluminizmit dhe pseudoshkenca e epokës së eugenikës e vendosën këtë lidhje, duke e paraqitur trupin e paaftë si dëshmi fizike të inferioritetit shoqëror dhe moral.

Kinemaja trashëgoi këto trope, dhe ende mbështetet tek to. Siç argumentojnë studiuesit e studimeve mbi pamundësinë David Mitchell dhe Sharon Snyder, pamundësia shpesh prezantohet jo për të eksploruar kompleksitetin e një personazhi, por për të shërbyer si një mbështetje metaforike ose rrugë e shkurtër drejt kuptimit.

Trupi i paaftë shpesh shfaqet kur diçka duhet të zbulohet, zgjidhet ose dënohet. Në Eddington, fati i Joe është pikërisht kjo.

Pamundësia vjen jo si një hapje për përvojë të re, por si mbyllje: një transformim vizual dhe simbolik nga njeri i rrezikshëm në një objekt të brendshëm. Joe nuk flet më, nuk vepron dhe nuk zgjedh më.

Filmi duket se e ndëshkon atë, jo për një veprim të vetëm, por për atë që ai përfaqëson: një lloj i veçantë i figurës së autoritetit të bardhë mashkullor që është luftarak, i vetëbindur dhe gjithnjë e më i shkëputur nga realiteti.

Ndërsa Joe kundërshton politikat e hershme të pandemisë së kryebashkiakut, duke përfshirë urdhërimet për maska, “krimi” i tij i vërtetë në film është kokëfortësia dhe kontrolli i tepruar mbi veten. Ai dyfishon fuqinë personale, edhe kur sistemet rrëzohen rreth tij. Aftësia e tij, atëherë, funksionon si drejtësi: një version i fundit, ironi i kontrollit që ai luftoi aq shumë për ta mbajtur.

Ai është bërë një vend për kuptim—një figurë e heshtur e cila qetësia e saj tani thotë gjithçka për pavlefshmërinë e fuqisë, absurditetin e autoritetit, rënien e sherifit amerikan, qendrën politike.

Modele të njohura në veprën e Asterit

Filmat më të hershëm të Ari Aster ndjekin modele të ngjashme. Në Hereditary (2018) ndryshimi në fytyrë dhe neurodivergjenca e Charlie-t tregojnë të huajin dhe dobësinë; vdekja e saj bëhet nyja ku orvati merr kthesën e frikës.

Në Midsommar (2019), Ruben, një orakull i paaftë, paraqitet si i shenjtë dhe dikush pa agjenci personale: një enë për profeci sesa një karakter i zhvilluar plotësisht.

Gjatë filmografisë së Asterit, paaftësia zakonisht shfaqet jo si jetë, por si simbol; si mallkim, si mistikë, si shenjë morale. Eddington merr atë formulë dhe e zbret edhe më poshtë: Joe bëhet i paaftë në momentin që filmi vendos se ai nuk është më i nevojshëm. Është efikas, përfundimtar dhe i njohur.

Paaftësia si retorikë vizuale

Siç shkruan studiuesja e studimeve për paaftësinë Rosemarie Garland-Thomson, trupat e paaftë shpesh pozicionohen si retorikë vizuale. Ato janë diçka që duhet interpretuar, jo e banuar.

Fjala e heshtjes dhe qetësisë së Joe-së si rezultat i tij që bëhet i paaftë nuk fton audiencën të kuptojë përvojën e tij; ata na ftojnë të lexojmë atë, sikur trupi i tij të ishte një fjali që regjisorja kishte shkruar.

Ne shohim një shenjë kujdesi: Joe duket se është i shërbyer nga një burrë që tani është gjithashtu partner i nëngjytës së tij. Por edhe kjo është luajtur për të qeshur.

Nuk ka përballje me përshtatjen afatgjatë, asnjë angazhim i vërtetë me realitetet materiale të paaftësisë. Trupi mbetet një objekt, jo një subjekt, dhe sapo shërben për një funksion retorik, kamera lëviz tutje.

Pandemia reale paaftësoi miliona

Përdorimi simbolik i paaftësisë godet ndryshe duke marrë parasysh vendndodhjen e filmit. Eddington është një film pandemi — një satirë kaotike e paranojës së kohës COVID, dezinformimit dhe izolimit.

Por COVID-19 nuk ka destabilizuar qeveritë, shkëputur normat shoqërore dhe përkeqësuar trazirat politike online — ka bërë që njerëzit të jenë të paaftë.

Miliona njerëz në mbarë botën jetojnë tani me COVID të gjatë, duke u përballur me dhimbje kronike, lodhje, dëmtim kognitiv dhe ndryshime dramatike në punën, jetën shoqërore dhe aksesin në kujdes shëndetësor.

---

Lexoni më shumë: Njerëzit me COVID të gjatë vazhdojnë të përjetojnë dritëshkurtësi mjekësore më shumë se 3 vjet pas pandemisë

---

Pandemia është një ngjarje masive që shkakton paaftësi, jo një metaforë. Dhe megjithatë, Eddington angazhohet me paaftësinë vetëm si një shaka. Ajo bëhet një dënim ironik për një njeri shumë të egër për të pranuar kufijtë e tij. Shaka bie më fort kur trajton paaftësinë si drejtësi poetike në vend të realitetit të vazhdueshëm.

Për drejtimin më të plotë të përfaqësimit

Studimet për paaftësinë na ftojnë të konsiderojmë paaftësinë jo si një pikë fundore narrativë, por si një përvojë relacione dhe të vazhdueshme e formuar nga rrjetet e kujdesit, barrierat e aksesit, identitetet në zhvillim dhe përshtatjet kolektive.

Po sikur Eddington të kishte qëndruar me Joe pas lëndimit të tij? Po sikur të kishte eksploruar pozicionin e tij të ri jo përmes heshtjes ose turpit, por përmes realiteteve të ndërlikuara njerëzore të ndërvarësisë?

Po sikur satira të kishte shkuar më tej, duke pyetur jo vetëm çfarë ndodh me një sheriff kur ai rrëzohet, por çfarë ndodh me pushtetin kur duhet të mbështetet te kujdesi? Po sikur Joe të kishte vdekur dhe nëna e tij të kishte bërë kryetare si një ndërprerje serioze e politikës së trashëgimisë?

Absurdizmi dhe komedia e errët për trupin nuk janë problemi. Por shkurtësia simbolike e paaftësisë si drejtësi ka peshë, sidomos kur njerëzit me paaftësi vazhdojnë të margjinalizohen, të mos besohet në to dhe të fshihen në botën shumë të vërtetë që Eddington pretendon të parodizojë.

Një satirë më e ashpër do të angazhohej me paaftësinë si pjesë e lëkurës shoqërore që sfidon audiencën të përballojë trupëzimin, varësinë dhe obligimet e ndërsjella. Ajo mund të surprizojë audiencën duke refuzuar daljen e lehtë të simbolizmit moral. Mund të ishte më e shpërblyeshme, radikale — dhe sinqerisht, më intelektuale — se një shaka tjetër që barazon paaftësinë me dënimin.

Portretizimi i paaftësisë në Eddington nuk është i keq, por është i parashikueshëm. Ai vazhdon një traditë të gjatë të përdorimit të paaftësisë për të sinjalizuar gjykim, ironi ose fund narrativ.

Por jeta e vërtetë nuk ofron një pikëfundore të tillë të pastër. Paaftësia nuk është fundi i një historie, por fillimi i një historie më komplekse, të trupëzuar dhe politike. Deri sa kinemaja të përshtatet, satira si Eddington do të vazhdojë të minojë atë që pretendon të kritikoje.