Gjenocidi është një krim thelbësisht politik – ja pse kjo ka rëndësi për Gazan

“Kur një njeri i mençur tregon me gisht në hënë, budallai shqyrton gishtin.”

Ky proverbi – i atribuar Konfucit – thekson tendencën njerëzore për t’u fokusuar te një mesazh, përçues ose koncept në vend të realitetit që ai tregon, sidomos kur ky realitet mund të jetë i pakëndshëm ose i trishtueshëm. Sot, ai është shumë i rëndësishëm për vrasjet dhe urinë në vazhdim në Gaza.

Shumë studjues, avokatë, gazetarë dhe zyrtarë kanë përcaktuar veprimet e Qeverisë së Izraelit në Palestinë si genocid, krime lufte, ose krime kundër njerëzimit. Qeveria e Izraelit dhe aleatët e saj mohojnë këto pretendime, por shpesh e bëjnë këtë në bazë të antisemitizmit ose motiveve të fshehta sesa në ndonjë të vërtetë objektive rreth ngjarjeve vetë. Në të njëjtën kohë, shumë aktivistë përdorin këto koncepte pa një kuptim të plotë të implikimeve të tyre teorike.

Genocidi është i ndryshëm nga krimet e tjera. Nuk është një fjalë që përdoret lehtë, ose një mënyrë për të përshkruar një krim të zakonshëm në shkallë më të madhe. Genocidi kërkon një themel politik dhe ideologjik që mundëson justifikimin – në nivele institucionale dhe kolektive – të shfarosjes së një populli dhe kulturës së tyre, dhe e paraqet atë si një veprim të ligjshëm ose madje të dëshirueshëm.

Për të menduar në termat e genocidit, ne duhet të shikojmë përtej individit, dhe të analizojmë episodet e dhunës masive si ngjarje politike, historike dhe antropologjike.

Lexo më shumë: Pse kaq pak mizori janë njohur ndonjëherë si genocid?

Kuptimi i genocidit

Edhe pse genocidet kanë ndodhur gjatë gjithë historisë njerëzore, termi vetë është një neologjizëm, i krijuar nga juristi polak Raphael Lemkin në fillim të viteve 1940. Ai e bëri këtë duke rindërtuar ngjarje të ndryshme historike që kishin sjellë shkatërrimin e kulturave.

Duke ndërtuar mbi punën e antropologut polak Bronisław Malinowski, ai gjeti shembuj të tillë shkatërrimi në zgjerimin kolonial evropian rreth globit, dhe veprime të tilla si vrasja masive e armenëve në Anadoll gjatë Luftës së Parë Botërore. Pas vlerësimit të këtyre ngjarjeve, ai konkludoi se nuk kishte instrumente ligjore ose politike efektive për të mbrojtur grupet kulturore nga një kërcënim i menjëhershëm i shkatërrimit. Kjo e shtyu atë të luftonte për njohjen ndërkombëtare të një kornize mbrojtëse të tillë.

Vetë Lemkin përjetoi mungesën e mbrojtjes kur u detyrua të ikte nga persekutimi nazist, duke lënë pas shumë anëtarë të familjes që do të vriteshin për identitetin e tyre hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ndërsa ishte në mërgim në Shtetet e Bashkuara pas përfundimit të luftës, ai arriti të bindë Kombet e Bashkuara të reja (OKB) të miratonin konceptin e tij të ri.

Në Rezolutën 96 të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së më 11 dhjetor 1946, mund të shohim qartë ndikimin e Lemkin-it, dhe prezencën e elementeve historike dhe antropologjike në përkufizimin e genocidit. Rezoluta, e titulluar Krimi i genocidit, lexon si vijon:

“Genocidi është mohimi i të drejtës për ekzistencë e grupeve të plota njerëzore, ashtu si vrasja është mohimi i të drejtës për të jetuar e individëve njerëzorë; ky mohim i të drejtës për ekzistencë trondit ndërgjegjen e njerëzimit, shkakton humbje të mëdha për njerëzimin në formën e kontributeve kulturore dhe të tjera të përfaqësuara nga këto grupe njerëzore, dhe është kundër ligjit moral dhe frymës dhe qëllimeve të Kombeve të Bashkuara. Shumë raste të tilla të krimeve të genocidit kanë ndodhur kur janë shkatërruar grupet racore, fetare, politike dhe të tjera, plotësisht ose pjesërisht.”

Lexo më shumë: Kufizimet ligjore të genocidit: çfarë na mëson masakra e Srebrenicës për Gazan

Krimi kolektiv, viktima kolektive

Që nga ky moment, filluan përpjekjet për ta përshtatur konceptin brenda kornizave ligjore dhe politike. Por gjenocidi nuk është një standard i qartë ligjor ose politik. Përkundrazi, është një mënyrë për të kuptuar një lloj unik të procesit të dhunshëm, dhe debatet mbi mënyrën e përcaktimit të tij vazhdojnë edhe sot.

Mendimtarë të ndikshëm si Philippe Sands – veçanërisht vepra e tij themelore e vitit 2016 East West Street: On the Origins of Genocide and Crimes Against Humanity – kanë forcuar një besim të përbashkët në superioritetin ligjor të konceptit të krimeve kundër njerëzimit. Kjo është kryesisht sepse Sands ndjek argumentin e Hersch Lauterpacht, i cili thekson primatin e individit. Megjithatë, gjenocidi është një krim natyrshëm kolektiv – si në aspektin e autorëve, ashtu edhe të viktimave të tij.

Sipas disa leximeve të argumentit të Sands, individi merr përparësi sepse ata përshtaten në nocionet dhe strukturat tona të vendosura të drejtësisë penale, të cilat janë ndërtuar për të identifikuar dhe ndëshkuar autorët individualë të krimeve të veçanta. Kur bëhet fjalë për gjenocidin, megjithatë, zbatimi i këtij kuadri ka qenë gjithmonë më pak për rigorizitetin ligjor, dhe më shumë për shkak të dobësisë politike. Thjesht, është më e lehtë të ndëshkosh disa udhëheqës sesa një qeveri ose ushtri të tërë.

Madje edhe ky model individualizues dështon. Pavarësisht thirrjeve të përhapura për të njohur veprimet e qeverisë izraelite si gjenocid – përfshirë nga grupet e të drejtave të njeriut me bazë në Izrael – muajt e fundit kanë parë vende të tilla si Hungaria dhe SHBA të shfaqin urdhër-arrest të ICC për zyrtarë izraelitë. Aleatët e Izraelit në SHBA, Mbretërinë e Bashkuar dhe BE gjithashtu kanë refuzuar të ndërmarrin veprime politike duke vendosur sanksione, dhe vazhdojnë të furnizojnë Izraelin me armë.

Kjo tregon se gjenocidi është një krim themelorisht politik. Nuk mund të ketë ndjekje penale nën ligjin ndërkombëtar pa zbatim politik, qoftë kjo në formën e presionit diplomatik ose veprime më të drejtpërdrejta ushtarake kundër agresorit.

Lexo më shumë: Gaza është duke uritur – si mund aleatët e Izraelit të shkojnë përtej fjalëve dhe të ndërmarrin veprime të kuptueshme

Gjenocidi në Palestinë

Kur flasim për gjenocid, duhet të jemi specifik. Pyetja kryesore nuk është të përcaktohet nëse janë plotësuar kushtet për të gjykuar autorët e veprave të veçanta të dhunës si gjenocidal, por të kuptohet logjika pas praktikave. Një dëshmi për gjenocid ose krime kundër njerëzimit nuk shpëton jetë, por vetë konsiderata se po kryhet ose është kryer gjenocidi ka pasoja të thella politike.

Megjithatë, ajo çfarë po shohim në Gaza tregon forcën e këtij koncepti, jo dobësinë e tij. Si akademikë, debatojmë nëse lloji i dhunës masive të përdorur nga Izraeli përbën gjenocid, por po ashtu edhe publiku i zemëruar ndërkombëtarisht që proteston në rrugë. E njëjta gjë vlen edhe për qeverinë izraelite dhe mbështetësit e saj – ata nuk mund të shmangin mendimin për gjenocid, edhe nëse vetëm për ta mohuar atë.

Përcaktimi i dhunës së Izraelit në Palestinë si gjenocid nuk do të ndalojë vrasjet, por asnjë klasifikim tjetër ligjor. Pranimi i një interpretimi të tillë shërben vetëm për të zhvendosur fokusin larg nga pala që është përgjegjëse përfundimisht: politika.

Pavarësisht çdo dyshimi ose kufizimi, të menduarit dhe të folurit për gjenocidin mbetet një mjet i fuqishëm për t’i mbajtur sytë në hënë, dhe jo në gishtin që tregon drejt saj.