Kolumbia përballë pasqyrës: dhuna politike, heshtja institucionale dhe rreziku i një demokracie pa opozitë

Rasti i fundit ndaj senatorit dhe kandidatit presidencial të paracaktuar Miguel Uribe Turbay ringjall fantazmat më të këqija të historisë politike kolumbiane. Më 7 qershor 2025, gjatë një aktiviteti fushate në Bogota, Uribe u bë objekt i një sulmi të armatosur. Skena e ngjarjes automatikisht të kujton një episod tragjik tjetër. Në vitin 1991, nëna e tij, gazetarja Diana Turbay, u vra gjatë një përpjekjeje të dështuar për shpëtim pas rrëmbimit të saj nga urdhri i narkobaronit Pablo Escobar.

Ky rast u përshkrua nga Gabriel García Márquez në romanin e tij gazetaresk Lajmi për një rrëmbim, një vepër që i dha dritë të dukshme brutalitetit të konfliktit kolumbian.

Pas tre dekadash, historia duket se përsëritet. Ajo që në vitet 90 ishte veprimtaria e kartelave të drogës, sot përzihet me rrjete kriminale më të pakta, por po aq vdekjeprurëse. Gjatë procesit zgjedhor presidencial të vitit 2025, ky sulm hap sërish pyetje thelbësore: Si garantohen jetët në politikë? Çfarë ka bërë shteti për të shmangur që dhuna të heshtë kandidatë e tij?

Historia e gjakut dhe heshtjes

Kolumbia ka një traditë të gjatë të dhunës kundër udhëheqësve të saj politikë. Përmendja e disa prej tyre është një thirrje për kujtesë. Në vitin 1948, vrasja e Jorge Eliécer Gaitán, udhëheqës liberal i masave, shkaktoi thirrjen e “Bogotazo” dhe shënoi fillimin e një lufte partiake të njohur si “Vrasja e dhunës”.

Vdekja e tij ka qenë subjekt i shumë teorive. Disa shkojnë drejt një komploti të qeverisë amerikane të operuar nga CIA e sapo krijuar. Të tjera fajësojnë komunistët. Madje është përfshirë edhe një i ri Fidel Castro, i cili atëherë ndodhej në Bogota, tërhequr nga Konferenca e IX Panamerikane. E vërteta është se vrasja e tij shkëputi shpresën për një reformë sociale demokratike dhe la vendin të zhytur në dekada konfliktesh.

Dekada më vonë, në vitin 1989, Luis Carlos Galán, kandidatë presidencial dhe simbol i luftës kundër drogës, u vra nga vrasësit e kartelit të Medellín. Kandidatura e tij, e cila po rritej me forcë dhe premtonte një rinovim politik, u përball me interesat më të errëta të vendit. Në prill të atij viti, presidenti Virgilio Barco kishte dekretuar ndalimin e autodefensivave – struktura të armatosura të paligjshme të promovuara që nga dekada e 1960–, por masa erdhi vonë. Në gusht, Galán u qëllua për vdekje në sheshin publik nga burra të lidhur me paramilitaret e Magdalena Medio, një rajon ku shteti ishte i dobët dhe dhuna, e përditshme.

Luis Carlos Galán, viktimë e një komploti kriminal, u bë simbol i një vendi që donte të ndryshonte dhe u hesht nga pushkët. Trashëgimia e tij, megjithatë, vazhdon të ekzistojë. Djali i tij, Carlos Fernando Galán, është sot kryebashkiak i Bogotës.

Pas tij vjen Carlos Pizarro Leongómez, i vrarë më 26 prill 1990, vetëm një muaj pasi kishte nënshkruar paqen me shtetin si komandant i lëvizjes guerilase M-19.

Pas lënies së armëve, Pizarro u bë kandidat presidencial dhe simbol i një tranzicioni drejt ligjshmërisë. Mesazhi i tij i pajtimit frymëzonte shumë sektorë të lodhur nga lufta, por jeta e tij u ndërpre në mes të fluturimit. Në bord të një avioni të Avianca-s që po mbulonte rrugën Bogota–Barranquilla, një i ri i armatosur me një subametrallë Ingram të fshehur mes rrobave të tij arriti të shmangte kontrollin e sigurisë dhe qëlloi ndaj tij në afërsi të shkrepjes. Rojet e Pizarros u përgjigjën, duke vrarë sulmuesin.

Carlos Pizarro nuk arriti ta shihte Kolumbinë për të cilën u betua pas largimit të armëve, por trashëgimia e tij politike u mbledh nga e bija, María José Pizarro, e cila sot është deputete e Republikës. Që nga Kapitoli, ajo ka nxitur kauza të lidhura me kujtesën historike, të drejtat e njeriut dhe zbatimin e marrëveshjes së paqes të vitit 2016, duke u bërë një nga zërat më të dukshëm të majtës demokratike. Prania e saj në Kuvend është një kujtesë e gjallë se politika nuk trashëgohet vetëm nga gjaku, por edhe nga guximi për t'u rezistuar dhunës.

Në vitet e fundit të asaj dekade, dhuna mori jetën e Bernardo Jaramillo Ossa dhe Jaime Pardo Leal, udhëheqës të Unionit Patriotik (UP), një parti politike e lindur pas dialogjeve të paqes me gueriljen e FARC. Të dy përfaqësonin mundësinë që luftëtarët e vjetër dhe sektorët e përjashtuar të kishin akses në lojën demokratike. Por kjo shpresë u zhgënjye. Jaramillo dhe Pardo u vranë si pjesë e një procesi sistematik të shfarosjes politike që zgjati më shumë se dy dekada.

Sipas Gjykatës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, në vendimin e saj të vitit 2023 në rastin Anëtarët dhe Anëtarët e Unionit Patriotik kundër Kolumbisë, Shteti kolumbian u shpall përgjegjës për shkeljet e të drejtave të njeriut të kryera kundër më shumë se gjashtë mijë viktimave, anëtarëve dhe militantëve të UP-së, që nga viti 1984 dhe gjatë më shumë se dyzet vjetësh. Masakra politike e UP-së nuk ishte një episod i vetëm ose i papritur, por një sulm i qëndrueshëm, i planifikuar dhe i toleruar nga strukturat shtetërore dhe parastetërore, të cilat nuk pranuan pjesëmarrjen e saj në sistemin demokratik.

Në vitin 1995, lista u zgjerua me krimin e Álvaro Gómez Hurtado, një lider konservator, ish kandidat presidencial dhe kritik i ashpër i regjimit politik tradicional. Ai u vra para Universitetit Sergio Arboleda, në Bogota. Vdekja e tij mbeti për vite në fushën e spekulimeve, deri në vitin 2020, kur FARC-at e vjetër e njohën autorësinë e tij, edhe pse zbardhja gjyqësore ende nuk është përfundimtare. Gómez përfaqësonte një zë të pakëndshëm brenda elitave. Vrasja e tij, si ato të mëparshmet, la një shoqëri pa përgjigje që vazhdon të kërkojë të kuptojë se kush dëshiron të heshtë politikën me vdekjen.

Dhuna në kohë reale

Ndryshe nga vitet kur dhuna politike zgjaste ditë për t'u njohur nga gazetat ose lajmet, sot gjithçka ndodh në kohë reale. Sulmet transmetohen drejtpërdrejt, shumohen në rrjete sociale para se të verifikohen dhe bëhen trend nën hashtags që përgjigjen më shumë indignatës ideologjike sesa analizës. Brenda sekondave, tashmë është marrë një qëndrim, është dhënë një gjykim dhe është dënuar kundërshtari. Por kjo menjëherësi nuk ka sjellë më shumë të vërtetë, ka sjellë më shumë zhurmë.

Rrjetet sociale, larg ofrimit të kontekstit, fragmentojnë realitetin në slogane. Dhe mediat, blu ose të kuqe, jeshile ose të verdha, tashmë nuk informojnë: militantojnë. Në vend që të ndihmojnë për të kuptuar atë që ndodhi, forcojnë fronte. Politika digjitale, e shpejtë dhe pa nuanca, rrezikon të zëvendësojë debatin me reagimin dhe mendimin me urdhrin. Kështu, demokracia pasurohet, jo vetëm nga dhuna fizike, por edhe nga pamundësia për të menduar ngadalë.

Pushteti që hesht

Sulmi ndaj Miguel Uribe duhet të kishte shkaktuar një përgjigje të qartë mbështetëse për opozitën dhe dënim institucional të vendosur. Megjithatë, reaksioni i qeverisë ishte i paqartë. Nuk kishte thirrje të qartë për një hetim të pavarur as për masa të jashtëzakonshme mbrojtjeje.

Nga teoria kushtetuese, vihet re se të drejtat nuk janë dhurata e pushtetit, por kufizime që e mbajnë atë në kontroll. Kur shteti nuk vepron me vendosmëri për të mbrojtur pluralizmin politik, dështon dhe bëhet bashkëpunëtor, duke dobësuar legjitimitetin demokratik.

Aktualisht, ekziston një vështirësi e re. Nuk dihet me siguri kush sulmon politikën. Në vitet 80 dhe 90, armiku kishte fytyrë: narkotrafikantë, guerilë, paramilitarë. Sot, autoritetet dyshojnë midis bandave kriminale, grupeve radikalizuar ose aktorëve të infiltruar. Kjo pasiguri vetëm e përkeqëson frikën dhe dobëson përgjigjen institucionale.

Voces disidente ndaj rrezikut të një demokracie pa opozitë

Dhuna politike nuk vret vetëm njerëz. Ajo vret ide, projekte, zëra disidentë. Dhe pa mendim të kundërt, nuk ka demokraci. E kuptuan kushtetuesit e vitit 1991, të cilët hartuan një sistem të bazuar në pluralizëm, me mekanizma për pjesëmarrje dhe ekuilibër pushteti.

Figura nga krahë ideologjike shumë të ndryshme kanë dënuar sulmin ndaj Miguel Uribe Turbay, duke treguar se mbrojtja e jetës politike kalon mbi anëtarësinë në parti.

Një nga zërat e parë që ka folur është ai i María Fernanda Cabal, senatore e partisë Centro Democrático, një grup i djathtë i themeluar nga ish-presidenti Álvaro Uribe Vélez. Cabal ka qenë një nga kundërshtarët më të ashpër të qeverisë aktuale dhe zakonisht ka një diskurs konfrontues, veçanërisht kritik ndaj presidentit Gustavo Petro.

Nga ana tjetër, Claudia López, ish-kryebashkiake e Bogotës dhe figurë e shquar për rrugën e saj politike, gjithashtu dënoi sulmin. López është një lider progresist që ka mbajtur një qëndrim kritik si ndaj qeverisjes aktuale ashtu edhe ndaj sektorëve tradicionalë, duke avokuar për një diskurs kundër korrupsionit.

Në të njëjtën linjë, Gustavo Bolívar, ish-senator, shkrimtar dhe bashkëpunëtor i afërt i presidentit Petro, njoftoi tërheqjen e tij të përkohshme nga politika si një shenjë simbolike kundër klimës së dhunës. Bolívar, i njohur për aktivizmin e tij nga e majta, ka qenë një zë ndikues brenda projektit politik të qeverisë aktuale, dhe vendimi i tij për të ndalur aktivitetin publik përfaqëson një mesazh të fortë mbi nevojën për të mbrojtur debatin demokratik.

Që këto zëra të bien dakord për nevojën e garancive demokratike nuk është gjë e vogël. Është një shenjë se, pavarësisht gjithçkaje, ideja e një vendi ku mund të mendosh ndryshe pa frikë ende mbijetojnë.

Pasqyra e historisë

Rasti i Miguel Uribe Turbay është thellësisht simbolik. Nëna e tij ishte viktimë e një prej fazave më të dhunshme të narkoterrorizmit. Ai, përkundrazi, zgjodhi politikën si rrugë të pajtimit dhe jo të hakmarrjes. Fali për vrasësit e nënës së tij. Por dhuna përsëri e preku. Ajo pasqyrë, ajo e historisë që përsëritet, nuk duhet të na thyjë. Duhet të na zgjojë.

Të zgjojmë një shtet që nuk mund të përgjigjet me spekulime ose heshtje. Të zgjojmë një shoqëri civile që ka kthyer rrjetet sociale në fusha beteje, ku ofendimi zëvendëson argumentin dhe reagimi zëvendëson mendimin. Të zgjojmë të rinjtë, të cilët sot po përjetojnë në kohë reale atë që prindërit e tyre përjetuan me frikë në vitet 90, por me një ndryshim thelbësor: tani gjithçka shihet, komentohet, deformohet në drejtëpërdrejtë. Dhuna politike bëhet virale para se të kuptohet, dhe gjykohet para se të hulumtohet.

Ky moment kërkon diçka më shumë se indinjatë, kërkon angazhim demokratik. Sepse asnjë projekt politik nuk meriton një plumb, dhe asnjë vend nuk mund të jetojë pa opozitë.

Gabriel García Márquez, i cili rrëfeu si askush tjetër tragjedinë ciklike të Kolumbisë, la në fund të Gjashtëqind vjet vetmi një paralajmërim që sot rezonon fuqishëm. Macondo, ai qytet i trilluar, u zhduk jo për mungesë historie, por për tepër të harresës. Kur përfundoi romani, kur gjithçka ishte shkruar në pergamenat e Melquíades, nuk kishte më askënd për ta kujtuar ose për ta shmangur. Sepse, siç thotë fjala e fundit, gjinitë të dënuara me njëqind vjet vetmi nuk kishin një mundësi të dytë mbi tokë.

Kolumbia nuk është fiction, por i ngjan kur normalizon atë që është e papranueshme. Vendi që ka mbijetuar luftërave, vrasjeve të kryeministrit dhe marrëveshjeve të shkatërruara nuk mund të vazhdojë të përsërisë tragjedinë e tij sikur të mos kishte memorie. Ndoshta ende ka kohë. Por nuk do të jetë shumë.