Kini me kujdes ndaj lodhjes nga skandali: nëse korrupsioni ju përfshin, kërkoni ‘gazetari të saktë’

Në ese Fashitja e republikës së Weimarit, gazetar dhe historian Volker Ullrich parashton një pyetje shqetësuese kur shikohet nga sot: Si mund të rrëzohej me kaq lehtë demokracia gjermane në vitet 30?

Përgjigja e tij nuk tregon një fat tragjik, por një seri vendimesh të shmangshme. “Asgjë nuk ishte shkruar”, insiston ai. Nëse disa gjyqtarë dhe politikanë – unë do të shtoja gazetarë – do të vepronin me më shumë qartësi, Adolfi Hitleri mund të kishte qenë vetëm një ndër shumë agitatorët radikalë që kanë ekzistuar.

Kjo vërejtje përmban një paralajmërim të dobishëm për epokën tonë: demokracia mund të dështojë për shkak të teprimit të besimit. Kur ne përziejmë qëndrueshmërinë institucionale me stabilitetin automatik, mjafton një frymë – një krizë, një dorëheqje kolektive për të mbikëqyrur – për të rrëzuar ndërtesën si një kështjellë letre.

Vlera e pushtetit të katërt

Tani, këto rreshta nuk kanë për qëllim të ushqejnë pesimizmin. Nëse diçka është përmirësuar që nga ditët e Weimarit, është aftësia që kanë demokracitë sot për të mbikëqyrur pushtetin. Veçanërisht, gazetarët, si element i kundërpushtetit, kanë më shumë burime dhe efikasitet se kurrë në mbrojtje të shtetit të së drejtës.

El i ashtuquajtur katër fuqia sot operon në një ekosistem plotësisht të ndryshëm. Ligjet e transparencës, portale të të dhënave të hapura, rrjetet ndërkombëtare të bashkëpunimit midis gazetarëve, OJQ-ve dhe prokurorive, si dhe mjetet e analizës së të dhënave dhe përdorimi i inteligjencës artificiale kanë transformuar thellësisht mënyrën se si kryhet hetimi dhe raportimi.

Jemi —edhe pse nuk e perceptojmë gjithmonë— në një lloj epoke të artë të tranzicionit informativ. Një politikë që fsheh pasurinë, manipulohet tenderët ose kanalizon donacione të paligjshme përmes fondacioneve të maskuara rrezikon të zbulohet jo vetëm në vite, por brenda orësh. Jo rastësisht, por sepse ka gazetarë të trajnuar për të kryqëzuar regjistrime, gjurmuar operacione, automatizuar kërkimet dhe zbuluar modelet që më parë mbaheshin të fshehura.

Trashëgimtarët e gazetarisë së saktë

Ky ndryshim metodologjik nuk është i ri. Në vitet 70, gazetari amerikan Philip Meyer parashikoi evoluimin e profesionit duke propozuar atë që quajti gazetari të saktë. Ai u përpoq të përfshinte metodat e shkencave shoqërore në punën gazetareske: statistika, sondazhe, bazë të dhënash.

Sot kjo vizion tashmë është një realitet. Si nga mediat tradicionale të mëdha ashtu edhe nga projekte të pavarura, po shohim një ripërtëritje të verifikimit, krahasimit dhe gazetarisë bashkëpunuese si shtylla të kontrollit të pushtetit.

Këtu shtohet edhe një fenomen tjetër: shoqëritë hiper-çaktivizuara nuk vetëm që amplifikojnë diskursin populist; po lejojnë gjithashtu një mbikqyrje qytetare dhe mediatike pothuajse të menjëhershme.

Çdo vendimmarrje kontroverse, çdo dokument i zbuluar ose deklaratë mashtruese mund të qarkullojë dhe të analizohet në kohë reale nga ekspertë, medie dhe përdorues me akses në mjetet e analizës dhe burime të hapura.

Lodhja nga skandali

Por nuk janë vetëm lajme të mira. Sepse efikasiteti i këtyre mekanizmave varet gjithashtu nga gjendja e qytetarisë. Dhe këtu shfaqet një rrezik i hollë, por në rritje: mbingarkesa me skandale.

Nëse gjithçka është skandal, atëherë asgjë nuk është. Kur korrupsioni shfaqet si diçka e përhapur, kur titujt mbi parregullsitë vazhdojnë pa ndërprerje në shumë vende, mund të ndodhë një efekt paradoksal: larg nga të bërit qytetarë më kërkues, krijohet indiferencë, cinizëm, demobilizim. Kjo është ajo që disa studime e quajnë lodhja nga skandali.

Ripërsëritja, shpejtësia e informacionit, mungesa e kontekstit dhe humbja e hierarkisë së lajmeve përfundimisht e boshatisin rolin e gazetarisë si burim inteligjence publike.

Sot, problemi nuk është vetëm që pushteti gënjen, por edhe që qytetarët pranojnë që kështu të jetë. Pasuria e informacionit, vetë, nuk garanton një kuptim më të qartë të realitetit. Përkundrazi: pa ndërmjetësim profesional, pa kritere të forta redaktoriale, pa një narrativë që rregullon dhe hierarkizon, informacioni shndërrohet në zhurmë. Dhe zhurma është tokë pjellore për apatinë demokratike.

Por eso, aunque celebremos los avances en transparencia y periodismo de datos, debemos estar atentos a otro tipo de erosión: la que proviene no del secretismo, sino de la sobreexposición. Una que convierte la denuncia en espectáculo, y el escándalo en rutina.

Gazeta duhet të vazhdojë të zbulojë intrigat, po. Por gjithashtu ka përgjegjësinë të kujdeset për formën dhe përmbajtjen e saj. Të ofrojë kontekst. Të shpjegojë çfarë është në lojë. Të dallojë atë të rastësishëm nga ai thelbësor. Të rezistojë ndaj titullit të lehtë. Sepse, siç paralajmëron Ullrich, gjithçka mund të ndryshojë për keq shumë shpejt. Dhe nëse shoqëria anestezohet para gënjeshtrës, atëherë “demagogu karizmatik” mund të gjejë derën e hapur.

Përgjigjja nga gazeta publike

Ekziston një qasje shumë e përshtatshme e gazetarisë për t’u përballur me këtë devijim të shoqërisë. E lindur nga ndërgjegjjes së Jay Rosen dhe Davis Merrit në vitet 90, Gazeta Publike nuk është e kënaqur vetëm me ngritjen e tapeteve; dëshiron që qytetari të shikojë nën to dhe të vendosë të pastrojë.

Para lodhjes nga skandali – ajo lodhje që anestezon – propozon rrëfime që nuk vetëm denoncojnë, por edhe thërrasin. Zëvendëson thirrjen e përsëritur me dialogun e frytshëm. Jep zë komunitetit dhe e kthen të dhënën në mish: e ul në tokë, e njerizon. Kështu, aty ku ka rrezik të apatisë, kultivon përgjegjësi të përbashkët.

Në kohë të informacioneve të tepruara dhe zhurmash, kjo gazetari e qetë rimerr atë që është thelbësore: kuptimin. Nuk e redukton të vërtetën në klik, as urgjencën në skandal. Bëhet për kontekstin, bisedën dhe angazhimin. Nuk dëshiron shikues të irrituar, por fqinj të përfshirë. Sepse pa qytetarë të zgjuar, as më e mira ekskluzive nuk ndryshon asgjë. Dhe pa shpirt, as e vërteta më e verifikuar nuk prek zemrën.