IA Open Source dhe e Kursyer: Çelësi i Autonomisë Strategjike Evropiane?

Jo vetëm që Evropa është mungesa kryesore në tregjet kryesore të inteligjencës artificiale, por ajo është vendosur në një situatë varësie teknologjike ndaj kompanive dhe fuqive të huaja që nuk hezitojnë t’i imponojnë asaj një raport force të pafavorshëm. Nëse dëshiron të rimarrë kontrollin, dhe të ndërtojë autonominë e saj strategjike, ajo duhet të adoptojë një qasje tjetër. Burimi i hapur dhe një rregullim vullnetar në fushën e ndikimit mjedisor mund të kontribuojnë në këtë.

Kjo artikull është botuar në bashkëpunim me revistën Telecom Paris.

---

378 milionë. Ky është numri i përdoruesve që tashmë kishin përdorur një zgjidhje të AI gjeneruese në fund të vitit 2024. Ky rritje e shpejtë e mjeteve të AI në përdorim është padyshim burim shpresash të mëdha për produktivitetin, konkurrueshmërinë, dhe përparimet shkencore, por gjithashtu është burim shqetësimesh të ndryshme, ndër to natyrshëm përfshihen ndikimi mjedisor i këtyre zgjidhjeve, ose aftësia jonë për të ofruar mjedise të sigurta, të respektueshme ndaj privatësisë, madje edhe sovrane në disa fusha të ndjeshme të aplikimit (mbrojtja, shëndeti…).

Ndërkaq, një analizë e kujdesshme e ekosistemit të AI tregon sa shumë Evropa është, në këtë moment, shumë e munguar në diskutimet mbi segmentet e industrisë që gjenerojnë vlerë më të madhe. Më keq, ajo është vendosur në një situatë të varësisë së fortë nga lidhjet strategjike si ato të semi-konduktorëve (GPU-të në krye), ato të infrastrukturës softuerike (modelet dhe të dhënat), dhe ka vështirësi të nxjerrë konkurrentë të besueshëm ndaj hyperscallers amerikanë në segmentin e qendrave të të dhënave dhe të llogaritjeve. Nëse Evropa dëshiron të bëhet më e pavarur strategjikisht, ajo duhet patjetër të rimarrë kontrollin mbi këto dimensione të ekosistemit, duke ofruar alternativa lokale për zgjidhjet e huaja. Alternativa që duhet të jenë të besueshme, por edhe realistike duke marrë parasysh fuqitë evropiane, dhe objektivat mjedisorë dhe industrialë të përmendur më sipër. Këtu, një politikë industriale e orientuar drejt zgjidhjeve të AI të kursyera dhe burimit të hapur mund të tregojë veçanërisht interesant.

Kërcënimet mjedisore

Me një shoqëri në rrugën e digjitalizimit të shpejtë, gjurma mjedisore e teknologjisë së informacionit bëhet një preokupim kryesor. Kjo gjurmë mjedisore është në të njëjtën kohë energjetike, pasi shërbimet digjitale kërkojnë fuqinë e konsiderueshme të përpunimit dhe rrjedhjen e të dhënave, dhe materiale për të dhënë trup komponentëve të ndryshëm të infrastrukturës (rrjete, terminale, sensorë, qendra të të dhënave, komponentë elektronikë…).

Për këto nevoja energjetike dhe ekstraktive, duhet shtuar konsumet ndërmjetëm që gjithashtu kanë një ndikim në mjedis si, për shembull, konsumimi i ujit për ftohjen e qendrave të të dhënave, ose përdorimi i produkteve kimike për rafinimin e materialeve të para.

Nëse kjo gjurmë mjedisore shqetëson aq shumë, është sepse teknologjia e informacionit, shumë larg se të zëvendësojë atë fizike, ka tendencë të shtohet aty – kjo është rasti i kriptoaktivëve – ose të mbivendoset – kjo është rasti i rrjeteve sociale të përdorura për qëllime marketingu. Dhe kur zëvendëson, si në rastin e streaming-ut që po zëvendëson pak nga pak suportet fizike, ose në atë të email-eve që zëvendësojnë letrat postare tradicionale, efektet e volumit të shkaktuar nga tendenca jonë për të konsumuar tepër shpesh shpesh kalojnë shpesh fitimet fillestare të lidhura me «dëmtarjen e materialit». Pa përmendur efektet e rebondit që rrjedhin nga ulja tendenciale e kostove të teknologjisë së informacionit, të cilat përfundimisht shkaktojnë konsumime të tjera… natyrshëm të karbonizuara. Përdorimet tona jo shumë të kursyera të shërbimeve të ndryshme digjitale, të nxitura nga ofruesit e shërbimeve të përmendura, të cilët modelet e tyre të biznesit – shpesh me kosto të ulët margjinale – shtyjnë drejt konsumit të tepërt (për shembull, një abonim në Netflix është gjithashtu më i mirë i amortizuar sa më shumë të konsumohen përmbajtjet), bëjnë pjesën tjetër.

Shpresa të zhgënjyera

Ose, në fushën e inteligjencës artificiale gjeneruese, përdorimet kryesore të vëzhguara duken larg shpresave fillestare për produktivitet ose përvetësim të shpejtë të teknologjisë. Rastet kryesore të përdorimit janë më shumë për argëtim ose për asistencë, dhe më shqetësues, në kërkim të një miku – ose të një terapisti – virtual.

Të gjitha këto nuk do të kishin pasoja nëse ndikimi mjedisor i IA-ve gjeneruese, të tilla si raportuar në këtë studim, nuk ishte aq shqetësues:

• Një kërkesë për ChatGPT do të konsumonte 10 herë më shumë se një kërkim në Google;

• 50 kërkesa për Chat-GTP do të konsumonin 1,5 litra ujë (për ftohjen e qendrave të të dhënave);

• 1000 kërkesa për ChatGPT do të kërkonin 0,042kWh energji;

• gjenerimi i 1000 imazheve në diffusion të qëndrueshëm do të kërkonte 2,9kWh.

Madje edhe nëse duhet të marrim këto të dhëna me kujdes, duke pasur parasysh kompleksitetin teknik të matjes dhe përfitimet e shpejta të teknologjive, faktet janë aty: me një konsum vjetor të përmbledhur prej 350,87 TWh, qendrat e të dhënave tashmë konsumonin më shumë energji ( kryesisht të karbonizuar) në vitin 2024 sesa konsumimi total i energjisë së vendeve si Italia ose India!

---

Nga e hëna deri të premten + e diel, merrni falas analizat dhe shpjegimet e ekspertëve tanë për një këndvështrim tjetër mbi aktualitetin. Abonohuni sot!

---

21 % e energjisë së konsumuar në Indi

Përhapja në rritje e mjeteve të IA-ve në jetën tonë të përditshme së bashku me përdorimet tona jo të kujdesshme, shkakton frikë për konflikte të vërteta të përdorimit dhe situata të kërkesës energjetike të tepruar ndaj ofertës, sidomos për energji me pak karbon. Në Irlandë, konsumimi i qendrave të të dhënave tashmë përbën më shumë se 21 % të energjisë së konsumuar në vend. Ajo ishte “vetëm” 5 % në vitin 2015…

Nuk është fjala për të shkëputur IAs. Historia ka treguar se nuk ka kuptim të ndalosh një tren që po lëviz. Përkundrazi, duke parë të dhënat dhe parashikimet mjedisore, kërkimi dhe promovimi i IA të thjeshta – veçanërisht për atë që i përket segmentit të tregut « publik i gjerë » – duhet të vendosen si prioritet strategjik. Në planin teknik, shfaqja e DeepSeek (IA gjeneruese kineze që mbështetet në një model pothuajse më pak energjetike) tregon rrugën drejt IA « mjaftueshëm e mirë », shumë më në harmoni me marrëveshjet e Parisit. Në planin strategjik, vendosja e një rregulloreje që do të favorizonte zgjidhjet më pak të ndotura nga karboni, burimet dhe energjia, do të ishte një mënyrë për të ngadalësuar zgjerimin e ofertave amerikane – të cilat modelet e forcës brute janë veçanërisht intensive në energji – në kontinentin evropian, por edhe për të drejtuar investimet drejt rrjetit të ndërmarrjeve evropiane që mund të përballojnë sfidën e maturisë. Dhe të sovranitetit.

Open Source si përgjigje

Sepse sovraniteti është sfida tjetër kryesore që paraqet teknologjia dhe dixhitalizimi në përgjithësi, dhe IA në veçanti. Më shumë kur, siç theksuam më parë, një pjesë e madhe e zinxhirit të vlerës kontrollohet nga ndërmarrje me flamur të huaj. Problemi: konteksti gjeopolitik i trazuar i shekullit XXI na çon në dyshim të drejtë për besueshmërinë e partnerëve tanë historikë, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara në krye. Një sfidë kur dihet se zgjidhjet teknologjike të huaja janë në qendër të sistemeve tona të mbrojtjes, që i kemi besuar të dhënat tona shëndetësore Microsoft-it, ose ato në lidhje me mirëmbajtjen e parkut tonë bërthamor tek Amazon.

Duhet të kuptohet mirë se modelet e AI janë “datavore”. Ato kërkojnë sasi të mëdha të të dhënave të (reja) të cilësuara për qëllime stërvitjeje. Ndërkohë, të dhënat evropiane paraqesin dy avantazhe: janë të mëdha dhe cilësore. Prandaj, ato janë veçanërisht të kërkuara nga kompanitë që veprojnë në sektorin e AI-së (dhe përtej). Gjithçka do të shkonte mirë nëse këto kompani respektonin rregullisht GDPR-në, gjë që në bazë të 5,7 miliardë sanksioneve të grumbulluara (për rreth 2300 shkelje të konstatuara) që nga zbatimi i këtij rregulloreje që synon mbrojtjen e privatësisë së evropianëve në vitin 2018, nuk është qartësisht e rastësishme. Për më keq, sfidat ekonomike, financiare dhe strategjike janë aq të mëdha, sa që mund të jetë plotësisht racional për kompanitë, veçanërisht GAFAM me financa dhe kapitalizime të mëdha, të shkelin GDPR-në.

Pengesa institucionale evropiane

Këtu vërejmë një nga dobësitë kryesore të demokracive tona liberale që kanë vështirësi të zbatojnë plotësisht rregullat që i kanë vendosur vetes. Ndonjëherë, janë ligjet jashtëterritoriale ato që shkaktojnë probleme, qeveria federale amerikane mund të urdhërojë kompanitë e saj t’i komunikojnë informacionet që kanë në posedim në kuadër të FISA (Foreign Intelligence Surveillance Act), të Cloud Act ose të Patriot Act, edhe nëse këto të dhëna përfshijnë persona fizikë ose juridikë evropianë.

Ndonjëherë, janë burokracitë tona të ngarkuara dhe interesat politike të ndryshme ato që na bllokojnë, si kur një grup treguesish duket se tregon se Apple do të kapë biseda përmes iPhone pa dijeninë e përdoruesve evropianë. Në këtë rast, autoriteti i rregullimit që është i autorizuar për të vepruar është CNIL irlandeze… e cila është pak e nxitur të ndërhyjë shpejt, ndërsa Apple është një nga kontribuuesit më të mëdhenj fiskalë të Ishullit të Smaragdit.

---

Lexo gjithashtu: Pas samitit mbi AI, Emmanuel Macron a mundur të nxjerrë në pah një rrugë të tretë evropiane?

---

Pavarësisht kapacitetit tonë për të bërë të njohura ligjet dhe vlerat tona tek gjigantët e huaj, dhe më shumë se kaq, situata jonë e varësisë mund të na çojë të përballemi me ndonjë kërcënim për furnizimin me teknologji ose shërbime, është pikërisht situata e dominimit të kompanive që ofrojnë zgjidhje të veçanta të IA që paraqet problem. Historia është e njohur. Përmes efektit të rrjetit, segmentet e ndryshme të tregut kanë tendencë të bëhen « oligopole me kufi konkurrues » (dmth., një grup i vogël kompanish udhëheqëse shumë të përqendruara që kapin pjesën kryesore të tregut, dhe lënë pjesën tjetër për shumë aktorë të niçhës), kompanitë udhëheqëse kanë më pak interes për ndërveprim dhe ndërtim të përbashkët të komuniteteve (digjitale). Në të njëjtën kohë, këto kompani bëhen gjithnjë e më të vështira për t’u shmangur sepse disponojnë burimet më të mira. Kjo u jep atyre një pushtet të konsiderueshëm në treg, si ai që kanë sot GAFAM.

Botë e burimeve të hapura

Ndërkohë, bota e informatikës është mbi të gjitha ajo e burimeve të hapura, domethënë një model zhvillimi dhe shpërndarjeje të zgjidhjeve ku kodi burimor është i lirë për t’u aksesuar, modifikuar dhe ndarë sipas kushteve të përcaktuara nga licenca. Është bota e burimeve të hapura që bën të mundur ndërtimin e përbashkët të zgjidhjeve nga komunitete zhvilluesish të shpërndarë gjeografikisht, dhe që nuk punojnë për të njëjtët kompani. Për më tepër, nga Llama e Facebook-ut deri te Mistral, shumë zgjidhje të IA bazohen në zemra burimesh të hapura.

Për Evropën që përballet me çështje sovraniteti siç kemi përshkruar, përfitimet e burimeve të hapura – veçanërisht nëse të dhënat ruhen në servera me juridiksion evropian ose francez – do të ishin shumë: varësi më e ulët teknologjike nga kompanitë e huaja, stimulim i ekosistemit evropian (si AI Sweden), shmangie e rreziqeve të kapjes nga kompanitë e huaja që janë bërë të papërballueshme, përputhshmëri rregullatore dhe etike e forcuar, dhe rezistencë ndaj tensioneve gjeopolitike.

Roli i shtetit strategjik

Përballë çështjeve mjedisore dhe të sovranitetit që sjell IA, nga individët deri te administratat dhe kompanitë, është i vetëdijshëm për përgjegjësitë e tij. Por mos u mashtroni: është detyrë e shtetit strategjik të tregojë rrugën duke krijuar kushtet për shfaqjen e zgjidhjeve evropiane të IA, sovrane dhe të thjeshta.

Në kontekstin klimatiko dhe gjeopolitik që njohim, dhe përballë sfidave ekonomike, strategjike dhe etike që përcjell inteligjenca artificiale, askush nuk do të kuptonte që BE-ja nuk do të përcaktojë shpejt një politikë industriale që të jetë koherente me interesat dhe vlerat e saj, dhe që të kontribuojë në ndërtimin e autonomisë së saj strategjike. Ashtu siç thekson raporti Draghi, nxitja duhet të vijë nga lart. Ashtu siç është edhe shembullorja.

Ky artikull publikohet me revistën Telecom Paris