Nga hirit e Madımakut tek revista LeMan, fronte të reja në luftën kulturore të Turqisë

Paralelizmat midis incidentit të fundit LeMan dhe Masakrës së Madımak të vitit 1993 janë të dukshme

Origjinalisht i publikuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva, krijuar duke përdorur Canva Pro.

Më 2 korrik, Turqia shënoi 32-vjetorin e Masakrës së Madımak, në të cilën një turmë fundamentaliste vrau 33 intelektualë dhe artistë – shumica prej tyre Alevi, minoriteti më i madh fetar i Turqisë – si dhe dy anëtarë të stafit të Hotelit Madımak në provincën Sivas të vendit. Mijëra shënuan ditën duke vendosur karafila në vendin e ngjarjes dhe duke rifilluar thirrjet për ta kthyer hotelin në një muze si një kujtim i fuqishëm i historisë së Turqisë për dhunën e motivuar nga besimi fetar.

Në Stamboll vetëm dy ditë më parë, një turmë e ngarkuar në mënyrë të ngjashme u mblodh jashtë zyrave të LeMan, një nga revistat satirike më të fundit që mbeten në Turqi, e nxitur nga një karikaturë të botuar në numrin e saj të 26 qershorit. Autoritetet pretenduan se vizatimi – në të cilin dy figura identifikuar si Muhamedi dhe Moisiu përshëndeten mes skenave të luftës që tërhoqën vëmendjen për luftërat në Gaza dhe Iran – “mëkoi hapur vlerat fetare.” Kjo shkaktoi një zinxhir ngjarjesh: protesta, arrestime, dhe hetime penale dhe financiare ndaj LeMan dhe stafit të saj.

Më 30 qershor, një turmë ekstreme protestoi jashtë zyrës së Stambollit duke kënduar slogane të Sharias, hedhje gurësh dhe përpjekje për hyrje të detyruar. Anëtarët e turmës u lanë të paprekur ndërsa katër anëtarë të stafit të revistës u arrestuan.

Një fushatë e synuar kundër LeMan

Pavarësisht pretendimeve të qeverisë se karikatura përshkruante profetë, ekipi editorial i LeMan-it shpejt mohoi këto akuza. Në një tweet më 30 qershor, dhe më vonë në një intervistë me AFP, Redaktori kryesor Tuncay Akgün sqaroi se karikatura nuk kishte “asgjë të përbashkët me profetin Muhamed,” por përshkruante një mysliman të quajtur Muhamed “i vrarë në bombardimet e Izraelit.” Akgün theksoi se “ka më shumë se 200 milionë njerëz në botën islame me emrin Muhamed” dhe se revista “kurrë nuk do të merrte një rrezik të tillë.”

Ekipi i LeMan është shumë i vetëdijshëm për rreziqet që përballet. Në një intervistë me DW, Akgün vuri në dukje se “nuk ka pothuajse asnjë ligj nën të cilin [revista nuk është ndjekur penalisht],” duke shtuar, “Jemi burgosur dhe kemi marrë kërcënime serioze.” Ndërsa më parë ai fliste për akuza të zakonshme si “mosrespektimi i udhëheqësve ose zyrtarëve të shtetit,” nëntë vjet më vonë, “fyerja publike e vlerave fetare” është shtuar në listë.

Policia arrestoi Ali Yavuz, një menaxher në LeMan; redaktorin Zafer Aknar; karikaturistin Doğan Pehlevan; dhe Cebrail Okçu, një dizajnues grafik. Ministri i Brendshëm Ali Yerlikaya ndau video të operacionit, duke deklaruar se katër personat u arrestuan për “fyerje publike të vlerave fetare” sipas Nenit 216 të kodit penal të vendit. Autoritetet bastisën zyrën, sekuestruan kopje të numrit të qershorit, dhe nisën një hetim financiar mbi financimin e revistës. Ndërkohë, protestuesit të zemëruar që u shfaqën jashtë zyrës së revistës, duke kënduar slogane dhe goditën njerëz pranë bareve dhe restoranteve, u mjaftueshëm i injoruan nga policia.

Gazetari Ezgi Başaran sugjeroi se ka shumë pak gjasa që kjo eskalim të jetë “aksidentale.” Në një analizë personale, ajo vuri re se grupi pas sulmit të turmës ishte një degë e Frontit të Madh Lindor Islamik të Grabitësve (IBDA-C), i njëjti grup përgjegjës për sulmin në Sivas 32 vjet më parë. “Megjithëse kryesisht i pareaktivizuar në vitet e fundit,” shkroi ajo, “grupi ka një rekord të dokumentuar të sulmeve ndaj institucioneve sekulare – librari, kinema, zyra lajmesh – veçanërisht gjatë viteve të trazuar të viteve 1990.”

Ndër ata që interpretuan karikaturën ndryshe nga mënyra se si e kishte qëllim LeMan ishte Ministri i Drejtësisë Yılmaz Tunç, i cili postoi, “Asnjë liri nuk jep të drejtën për të bërë humor vulgar për elemente të shenjta të një feje.” Ai premtoi “masat e nevojshme ligjore” dhe, më 2 korrik, konfirmoi arrestimin e të gjithë katër anëtarëve të stafit, me një urdhër arresti për dy anëtarë të tjerë të ekipit që janë aktualisht jashtë vendit.

Në kundërshtim të dukshëm, protestuesit radikal islamikë nuk u përballën me asnjë procedurë penale. Başaran vuri në dukje këtë imunitet, duke thënë, “Se një turmë e lidhur me një grup të ndaluar militant mund të mblidhej pa pengesë në qendër të Stambollit tregon shumë. Qartë jo për lirinë e tubimit, por për tolerancën selektive të regjimit ndaj tubimeve. Kjo është e njëjta qeveri që madje nuk lejon një duzinë njerëz të mblidhen dhe të protestojnë, për shembull, kundër qumështit të prishur, duke frikë se çdo ankesë e vogël mund të kristalizohet në kundërshtim politik dhe të paraqesë një kërcënim për sundimin e AKP-së.”

Presidenti Recep Tayyip Erdoğan u shpreh për çështjen në një takim të udhëheqësve provincialë të Partisë së Drejtësisë dhe Zhvillimit, duke cilësuar karikaturën si një “provokim i neveritshëm.” Ai deklaroi, “Mosrespekti ndaj Profetit Muhamed (paqja qoftë mbi të) nga disa individë të paudhë që nuk kanë vlerat, dinjitetin dhe sjelljen e këtij vendi është absolutisht i papranueshëm. Ata që shfaqin mosrespekt ndaj Profetit tonë dhe profetëve të tjerë do të mbahen përgjegjës para ligjit.” 

Reagimi ndërkombëtar ishte i shpejtë. Reporterët Pa Kufij (RSF), së bashku me organizata si Cartooning for Peace dhe Cartoonists Rights, lëshuan një deklaratë të përbashkët duke dënuar arrestimet si “një sulm i ri ndaj lirisë së shtypit në Turqi.” Aktualisht RSF rendit Turqinë në vendin e 159-të nga 180 vende në Indeksin e Lirisë së Shtypit.

Ekuacionet e Madımak

Paralelitet midis incidentit të LeMan dhe Masakrës së Sivasit në Madımak janë të dukshme. Në të dy rastet, akuzat për ofendim fetar ndezën zemërimin masiv, duke kulmuar në veprime të dhunshme nga turma. Në Madımak, furia u ndez nga pretendimet për ndjenjë ateiste ose anti-Islamike në Festën e Pir Sultan Abdal. Në vitin 2025, shkaku ishte një karikaturë satirike që ose u keqkuptua ose u deformua si një përshkrim i Profetit Muhamed.

Në Madımak, turma u kënduan “Sivas do të jetë varri i laikëve” para se të digjnin hotelin. Në LeMan, demonstruesit kënduan slogane si “Ose ata vdesin, ose ne do të vdesim.” Ndërsa tragjedia e Madımak shkaktoi dhunë vdekjeprurëse, incidenti i LeMan u përshkallëzua në represion të mbështetur nga shteti, me policinë që ndaloi punonjësit dhe mbylli aksesin në platformat e revistës. Në të dy rastet, turmat kryesisht nuk u ndëshkuan.

Në vitin 1993, forcat e sigurisë ndoqën pasivisht zjarrin në Hotelin Madımak. Në vitin 2025, qeveria turke ndoqi aktivisht akuza penale kundër stafit të LeMan ndërsa injoronte kërcënimet e bëra nga protestuesit. Policia, e cila shpesh përdor forcë të plotë për të shpërndarë grupet e të drejtave ose qytetarët që protestojnë kundër padrejtësisë shoqërore, pothuajse nuk përdori armët e tyre të zakonshme armamentin të metodat e shpërndarjes së turmës kundër turmës ekstreme.

Sa i përket masakrës së Madımak-ut vetë, 124 persona u arrestuan në lidhje me zjarrin. Në procesin gjykues pesëvjeçar që pasoi, 33 individë që fillimisht u dënuan me vdekje më vonë u lirohen dënimet e tyre dhe u kthyen në burgim të përjetshëm të rëndë; 85 persona morën dënime me burg prej dy deri në 15 vjet; dhe 37 të akuzuar u liruan nga akuzat. Më 13 mars 2012, Gjykata e Peshë të rëndë e Ankarasë në mënyrë kontroverse hoqi të gjitha akuzat, duke cituar afatin e parashkrimit sipas kërkesës së prokurorit.

Masakra e Madımak vërejti një prishje tmerruese midis konservatorizmit fetar dhe shprehjes artistike sekulare. Tani, incidenti i LeMan-it, duke u zhvilluar në një shoqëri të thellë polarizuar dhe të amplifikuar dixhitalisht, sugjeron që vijat e asaj lufte kulturore mbeten të paprekura. Sipas Asistent Profesores së Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Universitetin Johns Hopkins School of Advanced International Studies (SAIS) Lisel Hintz, “Ne mund të lexojmë sulmin e LeMan dhe trajtimin e tij nga ana e qeverisë si një përshkallëzim i luftës kulturore që Erdoğan ka qenë duke zhvilluar si një mënyrë për të denigruar dhe delegitimuar opozitën në të gjithë.”

Ndërsa metodat mund të kenë ndryshuar – kokteje Molotov të zëvendësuara me urdhra gjykate, turma për kampanja mediatike – mesazhi bazë mbetet i qartë: kundërshtimi është e rrezikshme dhe satira, që dikur ishte një mjet për të qeshur me pushtetin, tani është trajtuar si një akt rebelimi.