Pas 4 vjet qeverisjeje represive të Talibanit, afganët vuajnë në heshtje. A po e vëzhgon akoma bota?

Më 15 gusht 2021, republika demokratike e Afganistanit u rrëzua.

Ndërsa trupat e fundit të SHBA dhe NATO u larguan nga vendi, talibanët rikthehen në pushtet dhe populli afgan përgatitet për një të ardhme të pasigurt.

Pavarësisht premtimeve për moderim dhe përfshirje, katër vjet më vonë, talibanët kanë vendosur një regjim represiv dhe përjashtues – një që ka shkatërruar institucionet e ligjit, drejtësisë dhe të drejtave civile me efikasitet të egër.

Ndërsa regjimi taliban ka ashpërsuar kontrollin e tij, vëmendja ndërkombëtare është ulur. Krizat në Ukrainë, Gaza dhe vende të tjera kanë dominuar axhendën globale, duke e larguar Afganistanin nga vëmendja.

Me talibanët duke kërkuar të përfundojnë izolimin e tyre dhe të fitojnë legjitimitet, a mund të gjejë komuniteti ndërkombëtar vullnetin tani për të ushtruar presion të vërtetë?

Emirat i represionit të talibanëve

Pas rikthimit në pushtet, talibanët hodhën poshtë kushtetutën e vendit të vitit 2004, duke lejuar regjimin të funksionojë pa një sundim të qartë të ligjit. Përkundrazi, Mullah Hibatullah Akhundzada, lideri i fshehtë i talibanëve, sundon me dekret nga baza e tij në Kandahar.

Represioni i talibanëve ndaj grave dhe vajzave ka qenë aq i ashpër, saqë grupet e të drejtave të njeriut tani e quajnë atë “apartheid gjinor” dhe argumentojnë se ai duhet të jetë një krim i ri ndërkombëtar.

Dekretet kanë fshirë gratë nga jeta publike, duke i ndaluar ato nga arsimi përtej shkollës fillore (përveç arsimit fetar), punësimit dhe hapësirave publike. Gratë gjithashtu nuk mund të lëvizin lirshëm në publik pa një mahram, ose kujdestar mashkull.

Talibanët gjithashtu shkëputën Ministrinë e Çështjeve të Grave, duke e zëvendësuar atë me Ministrinë për Propagandën e Virtyt dhe Parandalimin e Veseve. Si një instrument qendror i shtypjes, ministria forcon diskriminimin institucional të gjinive përmes kontrollit dhe arrestimeve, mbikëqyrjes dhe monitorimit të hapësirave publike.

Qeverisja e Talibanëve gjithashtu ka çuar në ekskluzion dhe përndjekje të grupeve minoritare etnike dhe fetare si Hazara, Shia, Sikh dhe të Krishterë.

Në rrethinën e Panjshir, pika kryesore e rezistencës ndaj Talibanëve, grupet për të drejtat e njeriut kanë dokumentuar shtypjen e ashpër të Talibanëve ndaj popullsisë lokale, duke përfshirë arrestime masive, paraburgime, tortura dhe vrasje jashtë gjykate.

Në përgjithësi, Talibanët kanë shkatërruar hapësirën qytetare në vend. Gazetarët dhe aktivistët janë heshtur përmes frikës, dhunës dhe arrestimeve arbitrare. Kjo ka çuar në vetë-censurë të gjerë dhe një mbyllje të informacionit që lejon vazhdimin e abuzimeve pa ndëshkim.

Pavarësisht rreziqeve të mëdha, aktivistët, gazetarët dhe qytetarët e zakonshëm vazhdojnë të rezistojnë ndaj Talibanëve. Gratë kanë organizuar protesta paqësore përballë shtypjeve të ashpra, ndërsa të tjerë drejtojnë shkolla sekrete për vajza dhe dokumentojnë abuzimet në shpresë të përgjegjësisë së ardhshme.

Ndihma humanitare po zvogëlohet

Megjithëse shumica e vendeve nuk e njohin Talibanin si qeverinë zyrtare dhe legjitime të vendit, disa shtete rajonale kanë thënë për lehtësimin e izolimit të tij ndërkombëtar.

Muajin e kaluar, Rusia u bë vendi i parë që njohu Talibanin. Kina po ashtu po thellon lidhjet e saj ekonomike dhe diplomatike me grupin. Ministri i jashtëm i Indisë së fundmi u takua me homologun e tij taliban, pas së cilës Taliban e quajti Nju Delhi si një “partner të rëndësishëm rajonal”.

Ndihma ndërkombëtare vazhdon të rrjedhë në Afganistan, por një raport nga një agjenci monitoruese e SHBA-së këtë javë dokumentoi se si Taliban përdor dhunë dhe mjete të tjera për ta devijuar atë.

Shtetet e Bashkuara ende kishin llogaritur më shumë se 40% të të gjitha ndihmave humanitare për Afganistanin pas kthimit të Talibanit. Por vendimi i Presidentit amerikan Donald Trump për të shkatërruar Agjencinë e SHBA për Zhvillim Ndërkombëtar do të thotë se kjo financim pothuajse është zhdukur.

Kjo ka dëmtuar shërbimet thelbësore dhe kërcënon të zhytë vendin në një nga krizat humanitare më të këqija në botë. Fasilitetet shëndetësore janë mbyllur dhe kequshqyerja po rritet. Masa deportimi i qindra mijëra afganëve nga Irani dhe Pakistan ka shtuar vetëm më shumë në katastrofën humanitare.

Për vite me radhë, Kombet e Bashkuara kanë përpjekur të lehtësojnë bisedimet midis Talibanit dhe komunitetit ndërkombëtar në Katar me qëllim përmirësimin e kushteve në vend. Megjithatë, ata janë përballur me pengesa të përsëritura.

Talibani vetëm vendosi të merrë pjesë në bisedime në mes të vitit 2024 pasi OKB-ja u dorëzua në përjashtimin e grave dhe grupeve të shoqërisë civile dhe kufizoi axhendën. Takimi nuk solli asnjë përparim ose koncesione.

Një raund tjetër i bisedimeve pritet, por dilemës kryesore mbetet: si të angazhohet Talibani pa legjitimuar sundimin e tij represiv.

Gjykatat duke bërë disa përparime

Abuzimet sistematike të të drejtave të njeriut nga Taliban kanë pasoja globale. Ekspertët paralajmërojnë për një rritje të tendencës së shtypjes së ngjashme, e quajtur “Talibanizimi”, duke u shfaqur në vende të tjera.

Në Jemen, për shembull, liderët Houthi kanë vendosur kufizime të ngjashme me dekretet e Talibanit, duke ndaluar gratë të shëtitin në publik pa një kujdestar mashkull dhe duke kufizuar punën e tyre.

Ndërsa shtetet individuale nuk kanë arritur të bien dakord për një përgjigje të koordinuar ndaj Talibanit, institucionet ndërkombëtare kanë ndërmarrë hapa në drejtimin e duhur.

Në korrik, Gjykata Penale Ndërkombëtare lëshoi urdhra arresti për Akhundzada dhe gjykatësin kryesor të Talibanit, duke i akuzuar për krime kundër njerëzimit për persekutim bazuar në gjini.

Ndërkohë, katër vende – Australia, Gjermania, Holanda dhe Kanadaja – kanë filluar procesin e sjelljes së një çështjeje kundër Talibanit në Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për diskriminim gjinor. Kjo do të ishte e para për gjykatën.

Për të plotësuar këto përpjekje, shtetet anëtare të OKB-së duhet të krijojnë një mekanizëm të pavarur ndërkombëtar hetues për të dokumentuar dhe hetuar sistematikisht krimet e kryera nga Taliban. Një mekanizëm i tillë do të ndihmonte në ruajtjen e provave dhe në vendosjen e bazës për ndjekje të ardhshme.

Pa presion të koordinuar ndërkombëtar, vuajtjet e popullit afgan vetëm do të përkeqësohen dhe lloji i represionit të Talibanit do të vazhdojë të ndikojë në të drejtat e grave jashtë kufijve të Afganistanit.

---

Autorët po mbajnë një konferencë një-ditore me akademikë të tjerë mbi Afganistanin, katër vjet pas marrjes së kontrollit nga Taliban, në Këshillin e Ligjit të Universitetit Monash në Melburn më 15 gusht. Më shumë informacion mund të gjendet këtu.