Plastik biodegradabel: Zgjidhje apo iluzion i qëndrueshmërisë mjedisore?

● Plastik biogradueshëm si bioplastika dhe ‘oxo-biogradueshëm’ nuk degradojnë plotësisht në natyrë.

● Të gjitha llojet e plastikës mund të shkaktojnë mbetje të dëmshme.

● Aktualisht, ulja e konsumit dhe kufizimi i prodhimit janë zgjidhjet më të mira për të trajtuar problemin e ndotjes së plastikës.

A keni blerë ndonjëherë dhe keni gjetur qese plastike me shkrimin ‘bioplastik’, plastike ‘biogradueshme’, ‘miqësore me mjedisin’, ose ‘sigurisht që degradohet’?

Përdorimi i qeseve plastike me këto etiketë mund t’ju bëjë të mendoni për një zgjedhje më të mirë për Tokën. Por, a keni menduar ndonjëherë nëse kjo pretendim është i vërtetë?

Hulumtimi tregon se, edhe plastika me etiketë biogradueshme nuk mund të shkatërrohet plotësisht vetë në mjedisin e hapur.

Çfarë është plastika biogradueshme?

Plastika biogradueshme zakonisht përkufizohet si lloj plastike që mund të shkatërrohet nga mikroorganizmët në ujë, dioksid karboni dhe biomasa.

Plastika biogradueshme ndahet në dy grupe, dhe ato janë:

• Plastika që përbëhet nga materiale polimere natyrore ose bioplastike, si plastika e përpunuar nga niseshta e misrit, acid polilaktik (PLA) nga niseshta e misrit, dhe polyhydroxyalkanoates (PHA) të prodhuara nga mikrobet.
• Plastika sintetike si oxo-biogradueshëm, të cilat kanë shtuar substanca pro-oksidues për ta bërë më të lehtë shkatërrimin kur ekspozohen ndaj nxehtësisë ose diellit.

Aftësia e këtyre dy llojeve të plastikës për t’u shkatërruar varet shumë nga lloji i materialit dhe mjedisi ku është hedhur plastika.

Për shembull, plastika me bazë PLA që shpesh përdoret për enë ushqimore njëpërdorimshe, mund të degradohet në mënyrë optimale vetëm në facilitete industriale, me temperatura mbi 58°C dhe gjithashtu kërkon mikroorganizma të veçantë për ta shpërbërë. Në fjalë të tjera, nëse plastika e tillë futet në vendgrumbullimin e zakonshëm të mbeturinave, fatkeqësisht do të përfundonte si mbeturina plastike e zakonshme që është e vështirë të dekompozohet.

Ndërsa për llojin e bioplastikës me bazë patate të ëmbël, hulumtimi ynë i publikuar në vitin 2022 tregon se plastika mund të zvogëlohet deri në 74% kur është e varur në tokë kompostimi për 120 ditë. Megjithatë, kërkohet hulumtim më i thellë për të siguruar nëse ky lloj bioplastike mund të dekompozohet plotësisht brenda një kohe të caktuar, dhe nëse ka ndonjë ndikim të mundshëm në mjedis.

Plastika sintetike si oxo-biodegradable është edhe më e vështirë. Studimi tjetër i botuar në revistën American Chemical Society tregon se një qese plastike e etiketuar si oxo-biodegradable mbetet e paprekur edhe pas tre vjetësh të varur në tokë.

Plastika biodegradueshëm vazhdon të jetë mbetje

Në fund, plastika biodegradueshëm, qoftë bioplastike ose oxo-biodegradable, vazhdon të prodhojë mbetje, të njëjtë me plastiken konvencionale. Këto mbetje mund të jenë në formë të nanoplastike, dhe madje në disa raste mund të prodhojnë mikroplastikë më shumë se plastika e zakonshme.

Një studim i botuar në vitin 2024 krahasoi formimin e mikroplastikës nga plastika konvencionale dhe bioplastika gjatë dekompozimit në ujë. Rezultatet ishin mjaft befasuese, pasi mikroplastika u formua më shumë nga bioplastika, për shkak të aftësisë së saj për të dekompozuar në ujë shumë të ulët. Në ujë, bioplastika do të notojë ose do të ngjitet në sipërfaqe duke formuar sedimente.

Sama si mbeturina plastike të zakonshme, plastika biodegradueshme gjithashtu përmban lloje të ndryshme shtesash ose përbërës shtesë për të përmirësuar cilësinë e produktit të saj, si plasticizer (zbutës), flame retardant (pengues i zjarrit), antioksidantë, agjentë hidrofobikë ose substanca kundër ujit dhe përbërës kimikë të rrezikshëm të tjerë.

Kur plastika të degradojë, shtesat e saj shtesë çlirohen gjithashtu në mjedis dhe mund të jenë të rrezikshme për shëndetin. Studimet më të fundit tek minjtë tregojnë se ekspozimi afatgjatë ndaj bioplastikës së bazuar në niseshte, për shembull, mund të shkaktojë çrregullime të metabolizmit, si rezistenca ndaj insulinës dhe çrregullime në përpunimin e yndyrës së trupit.

Ulja e plastikës është opsioni më i mirë

Duke parë faktet e mësipërme, qese plastike biodegradueshme, qoftë bioplastik ose oxo-biodegradable, nuk mund të quhet si një zgjidhje alternative për të luftuar ndotjen plastike.

Problemi i plastikes duhet parë nga të gjitha aspektet—nga burimi i materialit deri te mbetjet e fundit.

Bioplastika, edhe pse është pa materiale të bazuara në hidrokarbure si nafta ose gazi natyror, burimi i saj mbetet nga burime natyrore si niseshte misri ose manioka që mund të shkaktojnë konkurrencë me ushqimin dhe të hapin toka për kultivim.

Plastika biodegradueshme, qoftë bioplastik ose oxo-biodegradable, gjithashtu mund të gjenerojë mbetje, me disa përbërës që mund të ndotin mjedisin dhe të jenë të rrezikshëm për shëndetin.

Prandaj, deri sa të ketë një sistem të duhur për trajtimin e mbetjeve plastike biodegradueshme, hapi më miqësor për mjedisin është të reduktohet përdorimi i plastikës, sidomos ajo e një përdorimi.

Në këtë rast, nuk është vetëm ndërgjegjësimi i konsumatorëve për mbetjet plastike që është i nevojshëm. Më e rëndësishmja, që nga fundi i zinxhirit, qeveria duhet të kufizojë menjëherë prodhimin dhe të vendosë kuota maksimale vjetore për plastikën e pastër duke kryer studime që marrin parasysh nevojat e plastikës kombëtare, material footprint, dhe gatishmërinë e teknologjisë për trajtimin e mbetjeve plastike.