Portugali: kërkon stabilitet me çdo kusht

Shpejtësia e jashtëzakonshme e zhvillimit të Chega (« Mjaft »), e klasifikuar në të djathtën ekstreme, i ka lejuar të bëhet, në përfundim të zgjedhjeve legjislative që sapo janë mbajtur në Portugali, partia e dytë në vend në numrin e vendeve në Kuvend. Në një vend ku koalicionet, për disa vite, kanë pasur tendencë të rrëzohen shumë para përfundimit teorik të mandatit të tyre, a do të mundë të zgjasë aleanca e së djathtës dhe të djathtës së qendrës që është në pushtet aktualisht?

« Asgjë nuk do të jetë si më parë! »: në këtë mbrëmje të dytë zgjedhore të 28 majit 2025, dhjetë ditë pas « ditës historike » të zgjedhjeve legjislative të 18 majit, kur partia e së djathtës ekstreme Chega arriti në vendin e tretë, duke ndjekur në numrin e votave Partinë Socialiste, lideri i Chega André Ventura kërkon një « fitore të shkëlqyer ». Formacioni i saj sapo ka fituar dy vende (nga katër) në dy rrethe të portugallëve jashtë vendit.

Prej të hënës deri të premten + e diel, merrni falas analizat dhe shpjegimet e ekspertëve tanë për një këndvështrim tjetër mbi aktualitetin. Abonohuni sot!

Tani, me 60 deputetë nga 230, Chega e tejkalon PS-në me dy vende në Kuvend. André Ventura shprehet si « kreu i opozitës », edhe pse partia e tij ka marrë rreth 5,000 vota më pak se PS. Për herë të parë pas pesëdhjetë vjetësh jetë demokratike, një nga dy partitë kryesore të një sistemi politik që gjatë kohës është cilësuar si rezilient, është zëvendësuar nga një formacion që refuzon vlerat thelbësore të « 25 Prillit » dhe trashëgiminë e Revolucionit të Çelësave të vulosur nga Kushtetuta e Prillit të vitit 1976.

Fund i sistemit bipartizan

Në mbrëmjen e 18 majit, shumica e dy të tretave në Kuvend, e nevojshme për të ndryshuar Kushtetutën, nuk është më privilegj i PSD-së dhe PS-së. Një shumicë që shkon nga e djathta e qendrës deri te e djathta ekstreme mund të shkëpusë edhe Ligjin themelor sipas dëshirës së saj, ashtu siç e ka bërë një nga përbërësit e saj, Iniciativa Liberale (9 deputetë), e cila u bashkua me Chega, duke e lënë të qartë pas zgjedhjeve të 18 majit, që Kushtetuta të ketë « më pak tendenca ideologjike », që të reflektojë një « shoqëri më të lirë dhe më autonome » dhe që shteti të ndalojë të ketë një rol qendror në ekonomi.

Prishja politike është pra e fuqishme dhe skena mediatike është në krizë, duke oscilluar midis shokut të rremë dhe dhimbjes së rastit. Sa i përket André Ventura, ai mund të mburret :

« Mos mbështetuni tek ne për të qenë politikisht korrekt, sepse ky parti nuk është politikisht korrekt. Mos mbështetuni tek ne për të thënë amen për ideologjinë e gjinisë ose për atë që bëhet në shkollat portugeze. Mos mbështetuni tek ne për të thënë amen në Bruksel !»

Pas përshëndetjes së portugezëve jashtë vendit që kanë qenë dy herë më të shumtë për të votuar për Chega në vitin 2025 sesa në 2024 – « të emigrantët e dinë çka është socializmi, social-demokracia, korrupsioni, varësia nga ndihmat dhe ata e dinë çka është të duhet luftuar kundër » –, Ventura ripërsërit gjatë intervistave elementët e fushatës së tij « Shpëto Portugalën », e cila javën e fundit u shënua nga dy ndjenja të rënda shumë të mediatizuara që e panë të rrëzohej para kamerave, deri në mbingarkimin e hapësirës mediatike. Para se të ringjallej, plot energji, në mbrëmjen e zgjedhjeve, pasi dalë nga meshë, besnik ndaj zakoneve të tij. Dhe për të kremtuar fundin e sistemit bipartizan duke thirrur për « ndryshim të regjimit », Aleancën Demokratike fituese tashmë në shënjestër.

Kopjimi nuk është mendim

Ne do të kemi shumë për të kujtuar se më shumë se tre të katërtat e votuesve nuk kanë votuar për Chega. Megjithatë, nuk është e mundur të mohohet se ky parti ekstreme e djathtë populiste dhe ksenofobe nuk vetëm se mori afër 270,000 vota më shumë se në vitin 2024 – më shumë se 1.43 milion (krahasuar me 68,000 vota në zgjedhjet parlamentare të tetorit 2019, të parat ku ai konkurroi) –, por gjithashtu ka diktuar axhendën politike duke shkaktuar krizën që më 11 mars çoi në dorëheqjen e kryeministrit Luis Montenegro (Partia Social-Demokrate, e cila pavarësisht emrit të saj, ndodhet në qendër të djathtë).

Ai veçanërisht imponoi temat e fushatës së tij – sigurinë, « rimarrjen e Europës kristiane », denoncimin e emigracionit, « varësinë nga ndihmat » dhe korrupsionin. Deri në atë pikë që Aleanca Demokratike (AD) fituese (e formuar nga PSD dhe CDS, konservatorë) mendoi mirë të mbajë gjithashtu një fjalim kundër emigracionit duke njoftuar në fillim të majit dëbimin e 18,000 migrantëve në situatë të konsideruar të paligjshme, përfshirë mbi 4,500 të njoftuar brenda 20 ditësh.

Në të njëjtën mënyrë si shumë parti të familjes së tij politike në Evropë (të cilat gjenden, brenda Parlamentit Evropian, në grupin Partia Popullore Evropiane, PPE), AD ka tentuar të mos lejojë që elektorati i tij të vidhet duke treguar vendosmërinë për të kontrolluar emigracionin, megjithëse ai është një faktor i domosdoshëm për rritjen kundrejt plakjes së popullsisë dhe rënies së natalitetit. Me rrezikun që të japë ndjenjën se po ndiqet një parti populiste dhe nativiste. Në fund të fundit, të mendosh para së gjithash për të kopjuar, duke harruar se elektorati shpesh preferon origjinalin ndaj kopjes. Dhe që kopjimi nuk është mendim.

Recetat e suksesit të Chega

Me elementët e gjuhës dhe punchlines që shfaqen në diskursin antissistem dhe ksenofob të Chega, rrjetet sociale dhe kanalet e lajmeve në vazhdimësi janë të pasionuara pas André Ventura, i konsideruar si « një klient i mirë » në një kontekst politik të mbushur me imagjinatë të prishur dhe sondazhe. Deri atje sa gazetarët kanë mundur të luajnë rolin e « krahut të armatosur të narrativës së Chega », siç ka treguar një studim që bën një llogaritje shumë të saktë të intervistave televizive të André Ventura, më të shumtat që nga viti 2019. Qoftë në terma të audiencës ose të prodhimit të përmbajtjes, André Ventura mposht konkurrencën, si në Facebook dhe Instagram ashtu edhe në TikTok dhe YouTube. Gjatë javës së fundit të fushatës zgjedhore, rreth 9 milionë shikime të tij në Facebook përbëjnë një rezultat pothuajse nëntë herë më të madh se numri total i shikimeve të të gjithë liderëve të tjerë të partive.

Sa i përket dezinformimit zgjedhor dhe shpërndarjes së lajmeve të rreme në rrjetet sociale, studimet e fundit kanë treguar se ato janë rritur fuqishëm gjatë dy zgjedhjeve të fundit, duke përfshirë Chega si burimin kryesor, ashtu edhe ekvivalentin e saj Vox në Spanjë. Në mënyrë të ngjashme me Donald Trump, të cilin e ka frymëzuar gjatë fushatës së tij, André Ventura kërkon të « mbushë zonën » (flood the zone), edhe nëse do të shfaqet si « gënjeshtari i detyruar ».

Chega ushqen këtë dinamikë sistemike që tendencën të « të bëjë fitues të djathtat » duke shtyrë votuesit drejt një të djathtës gjithnjë e më ekstreme, në Portugali si dhe kudo tjetër. Sa i përket fuqisë së algoritmeve, ajo i jep një avantazh të madh Chega, veçanërisht për të tërhequr ata që janë të pavotuar dhe për të tërhequr një pjesë të elektoratit të moshës nën 34 vjeç, këta burra të rinj që votojnë Chega, por edhe Nismën Liberale, duke preferuar një diskurs antisistem i mosbesimit ndaj të dy partive të mëdha « të kapëse të gjithçkaje ».

Nëse shkaqet e votës Chega janë të shumta, ato shënojnë një kontekst të diskreditimit të një sistemi politik të asimiluar me korrupsionin, ku efektet dëmtuese të skandaleve të përsëritura shfaqen në çdo zgjedhje, zgjedhjet e mëparshme legjislative, në fillim të vitit 2024, tashmë e kanë treguar.

Megjithatë, gjatë muajve të fundit, Chega ka kaluar nëpër trazira të forta për një parti që synon të « pastrojë Portugalën » (Limpar Portugal). Disa nga përfaqësuesit e saj janë përfshirë në skandale të ndryshme dhe shkelje të etikës. Asgjë nuk ndihmon: Andri Ventura mbetet, për një pjesë të opinionit, ai që mund të « shpëtojë Portugalën ».

Ndjenja e pasigurisë – edhe pse drejtori i policisë portugeze kujtoi se « Portugalia është, fatmirësisht, një nga vendet më të sigurta në botë » –, frika nga tjetri e mbushur me racizëm, frustrimi, vështirësia për të parë të ardhmen, vazhdimi i pabarazive, të gjitha këto përbërës ushqejnë këtë « ndjenjë të pakënaqësisë së klasës pa vetëdije të klasës » të analizuar më parë nga Wendy Brown. Një ndjenjë e pakënaqësisë që ndez Chega në një retorikë që thotë se është « as saudosiste, as futuriste », por që shkaqet e saj janë me origjinë salazariste me përdorim të sistematik të kësaj dëshire për të « shpëtuar Portugalën » duke denigruar « vlerat e Prillit » të trashëguara nga revolucioni i Qelqit. E gjithë kjo është e mbushur me një diskurs trumpist ndërkombëtar që synon të ndërtojë « një aleancë qytetëruese » në Evropë duke transformuar sistemet e saj politike në « vende të krishtera si Hungaria ».

« Nuk është aq e vështirë detyra. Ne duhet të kthehemi në shtëpi dhe të fitojmë secili zgjedhjet tona. Të fitojmë, thjesht », u kujtua më 27 maj Viktor Orban në Budapest gjatë takimit vjetor të CPAC (Conservative Political Action Conference). CPAC ku Ventura mori pjesë në 2024 dhe në 2023 pranë Orban, një nga modelet e tij.

Më 5 maj 2023, gjatë një vizite në Budapest, Ventura i ofrohet një fanellë e ekipit kombëtar hungarez të mbështjellë me emrin e tij nga Viktor Orban. Llogaria X e Andre Ventura

Drejtimi që humb, fiton?

Nëse strategjia e Luís Montenegro dhe AD rezultoi e suksesshme përkohësisht – afër 150,000 vota të fituara krahas zgjedhjeve të marsit 2024 dhe 12 deputetë shtesë duke forcuar bazën e saj parlamentare –, ajo përgjigjet një dëshire të shprehur për të rifituar stabilitetin politik të humbur (mandati i fundit legjislativ që përfundoi është nga viti 2019) dhe për të përfaqësuar një besim të ri në sistemin politik.

Sinonimi i tërheqjes dhe garancia e supozuar e rritjes, kjo stabilitet shkakton një kërkim të egër. Është në emrin e saj që presidenti i Republikës Marcelo Rebelo de Sousa, i cili mori vendimin për tre herë në tre vjet – një rekord – për të shpërndarë Kuvendin, vjen të riemërojë Luís Montenegro në detyrën e kryeministrit, i cili u legjitimua përsëri nga zgjedhjet e 18 majit pasi ishte akuzuar dhe dyshuar për konflikte interesi me kompaninë e tij familjare Spinumviva. Janë "garancitë e stabilitetit" që u dhanë nga përgjegjësit e partive kryesore që justifikuan vendimin e kreut të shtetit. A është horizonti politik i kryeministrit tashmë i hapur?

Rënia e kundërshtarit të tij kryesor, Partia Socialiste, duket se ndriçon horizontin. Pas 42% të votave në më pak se 23% brenda tre vjetësh, që nga zgjedhjet parlamentare të janarit 2022 që i dhanë shumicën absolute të vendeve në Kuvend (120 deputetë nga 230), PS ka humbur gjysmën e vendeve të saj në Parlament (58 në legjislaturën e re) dhe është zhytur në një krizë që nuk tregon shenja se do të gjejë shpejt çelësat për ta ndalur atë.

Majtë në krizë

Sekretari i përgjithshëm i saj Pedro Nuno Santos, i cili i kishte zëvendësuar Antonio Costan në dhjetor 2023, njoftoi dorëheqjen e tij në mbrëmjen e së njëjtës ditë të zgjedhjeve. Duke marrë përgjegjësinë e tij për dështimin kolektiv, ai shprehu dëshirën për të marrë një hap prapa dhe për të mos pasur më nevojë të bashkëpunojë me një kryeministër të cilit legjitimiteti i tij është, sipas tij, më shumë se i dëmtuar nga "çështja Spinumviva" për të cilën kishte shprehur dëshirën për të thirrur një komision hetimi parlamentar.

Rifokusimi i tij në fjalimin gjatë fushatës nuk ndryshoi asgjë. Për një pjesë të drejtuesve të partisë dhe për kundërshtarët e saj, "PNS" përfaqësonte një linjë shumë majore, ose një majë e majtë e mbuluar nga kujtimi i kësaj « geringonça » (aleanca PS, PC dhe Blloku i majtë midis 2015 dhe 2019) stigmatizuar nga e djathta dhe e djathta ekstreme. Lufta për pasardhje tashmë ka filluar, krahu qendror i përfaqësuar nga José Luís Carneiro, ish-ministër i brendshëm, ka marrë iniciativën duke deklaruar paraprakisht se nuk do të kundërshtojë votimin e buxhetit të ardhshëm. Kalimi nëpër shkretëtirë mund të jetë i gjatë për një parti të ndarë dhe të dobësuar nga zhdukjeja e elektoratit të saj tradicional (të moshuarit dhe gratë), ndërsa afatet e ardhshme zgjedhore – zgjedhjet lokale në vjeshtë dhe presidencialet në fillim të vitit 2026 – duken të vështira.

Resti i majës së majtë nuk është në një gjendje më të mirë. Erozioni i ngadaltë i PS-së vazhdon (4 vende para zgjedhjeve legjislative, tani 3), ndërsa Bloku i Majtë (Bloco de Esquerda) nuk ka më se një deputete (krahas 4 vendeve në vitin 2024). Vetëm partia Livre (Liri) mund të gëzohet që ka dy deputetë shtesë (6 vende) duke forcuar bazën e saj urbane tek të rinjtë. Në këtë kalvar të shkretëtirës që po vjen, e majta di të mbështetet te kultura e rezistencës së provuar gjatë diktaturës së gjatë salazariste. Ndoshta me kusht të ndërtohet pa vonesë kushtet për një bashkim paraprak për çdo rimarrje dhe « dalja nga obsesioni i debatit mbi “fashizmin”, ky “tjetri” i cili me thjeshtësinë e përmendjes së tij duket të garantojë moralitetin dhe legjitimitetin e partive dhe sistemeve ekzistuese ».

Me dobësimin e PS-së, kryeministri ka një avantazh taktik të rëndësishëm. Së pari, për të vendosur presion mbi PS-në gjatë debateve të ardhshme në Parlament, veçanërisht gjatë votimit të buxhetit, duke shfrytëzuar ndjesinë e përgjegjësisë dhe stabilitetin e shenjtë përballë së djathtës ekstreme në pritje. Edhe nëse e bën thjesht një ndihmës të politikës së tij neoliberale. Së dyti, duke shmangur idenë e një « marrëveshje të përhershme qeverisëse » edhe me PS-në – rikthim i « Blokut qendror » që ishte në fuqi nga viti 1983 deri në 1985 –, ashtu edhe me Chega – « Jo, është jo » sipas linjës së tij që nga viti 2024 –, Luis Montenegro sqaroi se do të dialogojë me të gjitha format e politikës « për të gjetur zgjidhjet më të mira legjislative dhe qeverisëse për t’iu përgjigjur nevojave të portugezëve. » Nëse ideja e një rishikimi kushtetues, e cila « nuk është prioritet i qeverisë », është përkohësisht e shmangur, kërcënimi i një rishikimi të tillë që, për herë të parë që nga viti 1976, mund të bëhet pa miratimin e PS-së, thekson varësinë e saj dhe pozicionimin e ri të Chega në krye të opozitës.

Chega, partia e parë opozitare… në pritje

Ky status i ri i Chega, përveç fuqisë që i jep (dy përfaqësues në Këshillin e Shtetit, emërimi i tre gjyqtarëve në Gjykatën Kushtetuese, pjesëmarrja në përbërjen e listave të anëtarëve të autoritetit rregullator të Komunikimit social dhe të Këshillit të Lartë të Gjyqësorit), kontribuon jo vetëm për ta « banalizuar » duke e bërë atë të hyjë drejtpërdrejt në mekanizmin institucional, por edhe për ta forcuar atë « dissensus kontradiktor » shpesh i referuar brenda Bashkimit Evropian për të thënë se e djathta ekstreme nuk ka nevojë të jetë në pushtet për të qenë e ndikueshme.

Për Aleancën Demokratike dhe kryeministrin Luis Montenegro, rreziku është i madh për të parë Chega të vazhdojë të lulëzojë duke luajtur alternativisht, nëse jo në të njëjtën kohë, kartën e politikisht të papërshtatshme dhe të normalizimit për të përfunduar dobësimin e sistemit bipartizan duke sulmuar PSD-në dhe duke vendosur hegemoninë e saj. Brenda partisë të udhëhequr nga Luís Montenegro që nga vera e vitit 2022, disa shpresojnë për një dialog të forcuar me André Ventura, një transferues i kësaj partie. Kjo është veçanërisht rasti i ish-kryeministrit (2011-2015) dhe ish-mësuesit të Ventura, Pedro Passos Coelho, herë pas here paraqitur si antidoti i përsosur i Chega brenda partisë që ai ka drejtuar për gjatë kohës.

Në përgjithësi, mosmarrëveshje tashmë janë të dukshme në PSD dhe rrezikojnë të përshkallëzohen në perspektivën e zgjedhjeve presidenciale në fillim të vitit 2026. Me pak fjalë, kandidatura e një prej figurave kryesore të saj, Luís Marques Mendes, ka shkaktuar rezervë, ndërsa paraardhësi i Montenegro në krye të PSD-së, Rui Rio, sapo ka bërë të ditur se do të mbështesë kandidaturën e amiral Gouveia e Melo, të cilit do t’i jetë përfaqësuesi kombëtar për “bashkimin e Portugalizëve”. Chega dukej mirë i pozicionuar për të forcuar lidhjen e tij lokale gjatë zgjedhjeve të ardhshme komunale, veçanërisht në jug të Tagut – më 18 maj, ai arriti të jetë në krye në katër rrethe të rajonit të Alentejos –, muajt e ardhshëm duket se do të jenë edhe më të vështirë pasi stabiliteti i thirrur mbështetet në taktika dhe lojëra të aparatit shumë larg shqetësimeve kryesore të qytetarëve të lodhur nga këto fushata të përhershme. Kjo do të nxisë pak më shumë ndjenjën e zemërimit dhe zhgënjimit, pa ofruar përgjigje, përveç atyre të së djathtës ekstreme me një vizion të deformuar.