Pse oqeani është kaq i rëndësishëm për klimën?

Kur flitet për ngrohjen globale, shpesh mendon për ajrin që ngrohet. Por është oqeani që, falë rrjedhave detare dhe pronave të jashtëzakonshme të ujit, deri tani ka absorbuar drejtpërdrejt një pjesë të madhe të ngrohjes. Me shpejtimin e ndryshimeve klimatike, humbjen e biodiversitetit dhe ndotjen e përhapur, vëzhgimet oqeanike janë të domosdoshme për të vlerësuar dhe ruajtur shëndetin e oqeaneve.

Gjatë tre dekadave të fundit, zhvillimet teknologjike dhe koordinimi i vëzhgimeve të oqeanit në shkallë globale, nën udhëheqjen e UNESCO-s, kanë revolucionarizuar kuptimin tonë për proceset oqeanike, duke mundësuar përshkrime dhe aftësi të forta parashikuese në shkallë planetare, rajonale dhe bregdetare. Megjithatë, në kohën kur nis Konferenca e tretë ndërkombëtare e Kombeve të Bashkuara për oqeanet (Unoc 3) në Nice, është urgjente të sigurohen mjetet shkencore për monitorimin e oqeanit dhe të ripërcaktohen lidhjet midis shkencës dhe shoqërisë.

---

Që nga vitet 1960, fusha e vëzhgimit të oqeanit është transformuar nga avancime të rëndësishme teknologjike dhe digjitale. Kalimi drejt një qasjeje globale për monitorimin e shëndetit të oqeanit është bërë falë shfaqjes së instrumenteve in situ të vendosur në det dhe satelitëve që lejojnë vëzhgimin e Tokës nga hapësira, dhe falë përmirësimit të modeleve digjitale.

Gradualisht, shkencëtarët nga e gjithë bota kanë mësuar të hapin zemrën për oqeanin. Sot, shkencëtarët janë unanimë: ndryshimi klimatike është në rrugë të mbarë, dhe ka pasoja dramatike për gjendjen shëndetësore të një oqeani që tashmë ka absorbuar 90 % të nxehtësisë së tepërt dhe 26 % të emetimeve të CO₂ të shkaktuara nga aktivitetet tona njerëzore. Për shembull, uji më acid dhe më i nxehtë kërcënon ekosistemet detare si koralet, shkëmbijtë dhe të gjithë zinxhirin ushqimor oqeanik.

Shkencëtarët vërejnë gjithashtu se tre nga nëntë kufijtë planetarë janë tashmë të kapërcyer dhe se, ndër dhjetë rreziqet kryesore për dekadën 2025-2035 që vijnë, katër prej tyre lidhen me mjedisin dhe gjendjen shëndetësore të oqeanit.

Oqeani është shtylla e makinës klimatike

Sistemi klimatike, i furnizuar me energji nga dielli, përbëhet kryesisht nga rezervuarë dhe rrjedha midis këtyre rezervuarëve. Planeti Tokë përbëhet kështu nga tre seksione kryesore: atmosfera, sipërfaqet kontinentale dhe oqeanet. Rrjedhat midis këtyre rezervuarëve janë kryesisht rrjedha të lëndëve, energjisë dhe nxehtësisë.

Oqeani nuk është veçse një, i lidhur midis tyre në Polin e Jugut përmes unazës jugore që rrethon kontinentin antarktik. Ky oqean është mbulesa e vetme e lëngshme e planetit tonë, duke mbuluar më shumë se dy të tretat e sipërfaqes së globit dhe duke përfaqësuar afërsisht 96% të ujit të disponueshëm në Tokë. Oqeani dhe atmosfera janë në kontakt të përhershëm dhe shkëmbimet ajër-det janë kryesisht bazuar në ciklin e ujit, për shembull gjatë reshjeve ose avullimit të ujit të detit. Këto shkëmbime të vazhdueshme lejojnë ekuilibrin e sistemit klimatike përmes riciklimit të rrjedhave dhe vendosjes së kushteve të ndryshme klimatike në çdo rajon të botës.

Veçanërisht, nxehtësia dhe CO₂ atmosferike janë thithur nga oqeani në ndërfaqen ajër-det, pastaj transportohen dhe ri-shpërndahen në glob përmes rrjedhave detare dhe aktivitetit biologjik detar. Ky qarkullim ndodh në secilën basen oqeanike, nga veriu në jug dhe nga perëndimi në lindje. Por ai është gjithashtu vertikal, midis sipërfaqes dhe thellësive shumë të mëdha detare. Thellësia e tij mesatare prej 3 800 metra e bën oqeanin një rezervuar të madh nxehtësie me një inertësi termike shumë të fortë, për shkak të vetive fizike të ujit.

Përmes aftësisë së rrjedhave të tij detare për të thithur, transportuar dhe më pas për të ruajtur në thellësitë më të mëdha sinjalet atmosferike dhe rrjedhat e shumta që vijnë nga rezervuarët e tjerë, oqeani luan një rol kyç në mekanizmat klimatik globalë dhe në ekuilibrin planetar. Ai është një nga shtyllat e sistemit klimatik, në atë mënyrë që shkencëtarët e quajnë atë « termostat i planetit ».

Një oqean me zemër të hapur falë sistemit global të vëzhgimit të oqeanit, nën kujdesin e UNESCO-s

Për të kuptuar sistemin klimatik, shkencëtarët bazohen në kombinimin e tre llojeve të vëzhgimeve oqeanike:

• masat in situ, të mbledhura në det dhe që ofrojnë të dhëna të detajuara mbi shtresat nënujore për të monitoruar variabilitetin e oqeaneve në thellësi dhe ndryshimet afatgjata;

• vëzhgimet me satelit, duke ofruar mbulim të gjerë hapësinor të metërve të parë të sipërfaqes oqeanike për të ndjekur ngritjen e nivelit të detit, ngjyrën e oqeaneve, temperaturën dhe salinitetin e sipërfaqes ose edhe produktivitetin primar detar;

• modelet numerike dhe assimilimi i të dhënave që sintetizojnë vëzhgimet për të përshkruar evoluimin e kaluar, të tashmen dhe të ardhmen e oqeaneve.

Sot, vëzhgimet oqeanike përfshijnë një gamë të gjerë parametrash fizikë (temperaturë, salinitet…), biogjeokimike (oksigjen, karbur të tretur…) dhe biologjikë (fitoplankton, zooplankton…) të domosdoshëm për vlerësimin e klimës, menaxhimin e burimeve detare dhe sistemet e paralajmërimit të hershëm. Ato janë burimi i vetëm i besueshëm i informacionit mbi gjendjen e oqeaneve dhe klimës, dhe përmirësojnë dhe validojnë modelet numerike për të përmirësuar parashikimet e tyre.

Sistemi Global i Vëzhgimit të Oqeanit (GOOS), një program ndërkombëtar i krijuar në fillim të viteve 1990 pas Konferencës së Dytë Botërore mbi Klimën në Gjenevë dhe Samitin e Tokës në Rio de Janeiro, koordinon vëzhgimin dhe monitorimin e oqeanit në shkallë planetare. Qëllimi i tij është të kuptojë më mirë gjendjen e oqeanit, të parashikojë evoluimin e tij dhe të mbështesë marrjen e vendimeve ndaj sfidave klimatike, mjedisore dhe shoqërore.

Ai funksionon si një rrjet global i integruar i vëzhgimeve oqeanike, duke kombinuar të dhëna nga satelitët, balonat, flotat profilizuese (si programi Argo), anijet dhe stacionet bregdetare.

Të dhënat e mbledhura nga rrjeti i vëzhgimeve të koordinuara nga GOOS janë falas dhe të hapura, të aksesueshme jo vetëm për kërkuesit shkencorë, por edhe për aktorët dhe organizatat e shoqërisë civile, për ndërmarrjet, komunitetet lokale dhe çdo organizatë e përfshirë në menaxhimin ose mbrojtjen e oqeanit. Këto informacione janë të domosdoshme për të monitoruar shëndetin e ekosistemeve detare, parashikuar ngjarjet ekstreme, mbështetur politikat klimatike dhe promovuar një ekonomi të qëndrueshme të gjelbër.

---

Cdo dy javë, emra të mëdhenj, zëra të rinj, tema të paprekura për të deshifruar lajmet shkencore dhe për të kuptuar më mirë botën. Abonohuni falas sot!

---

Forcimi i vëzhgimit të oqeanit për të ndriçuar politikat klimatike dhe menaxhimin e ekosistemeve detare

Një sistem i plotë i vëzhgimit të oqeanit siç është GOOS i përgjigjet shumë nevojave shoqërore.

Siç pamë, oqeani moderon ngrohjen globale, duke zbutur kështu fenomenet ekstreme meteorologjike. Duke përmirësuar parashikimin e valëve të nxehtësisë detare, valëve të stuhisë, proliferimeve të algave të dëmshme dhe cunameve, GOOS kontribuon në iniciativën «Paralajmërimet e hershme për të gjithë», e nisur në vitin 2022 nga Kombet e Bashkuara. Qëllimi i saj është i thjeshtë dhe ambicioz: që çdo person në Tokë të mbrohet nga një sistem paralajmërimi i hershëm deri në vitin 2027, një sistem që shpërndan paralajmërime të qarta dhe të aksesueshme për t’i dhënë kohë për t’u përgatitur për ardhjen e një eventi ekstrem.

Ndërsa më shumë se 90 % e tregtisë botërore varet nga transporti detar, që peshkimi dhe akvakultura i sigurojnë të ardhura miliarda njerëzve, një vëzhgim i përforcuar gjithashtu mbështet një ekonomi të qëndrueshme të gjelbruar. Veçanërisht, menaxhimi ekosistemik menaxhimi i ekosistemeve, planifikimi i përdorimit të oqeanit dhe shfrytëzimi i qëndrueshëm i burimeve detare garantojnë reziliencën e ekosistemeve duke nxitur rritjen ekonomike – në pasqyrë të objektivit të katërt të zhvillimit të qëndrueshëm (ODD 14) të Kombeve të Bashkuara, « Ruajtja dhe shfrytëzimi i qëndrueshëm i oqeaneve, deteve dhe burimeve detare për zhvillim të qëndrueshëm ».

GOOS-i aktual është një infrastrukturë thelbësore për të ndjekur gjendjen e oqeanit dhe për të informuar politikat publike. Por ai mbetet i pamjaftueshëm për t’iu përgjigjur plotësisht nevojave të lidhura me veprimin klimatike, parashikimet operative, binjakat digjitalë të oqeanit ose menaxhimin e qëndrueshëm të oqeaneve dhe burimeve të tyre.

Përpjekjet e ardhshme duhet të synojnë të mbajnë dhe të forcojnë sistemet ekzistuese të vëzhgimit, duke i zgjeruar ato për të mbuluar më plotësisht të gjitha dimensionet fizike, biogjeokimike dhe biologjike të oqeanit.

Në prioritet, do të jetë:

• zhvillimi i vëzhgimeve në zonat deri tani pak të mbuluara, veçanërisht vëzhgimet në ujërat e thella dhe polare;

• forcimi i vëzhgimeve biogjeokimike dhe biologjike deri tani më të pakta dhe më pak sistematike;

• përmirësimi i integrimit të vëzhgimeve oqeanike me shërbimet e parashikimit oqeanik dhe klimatik në mënyrë që të ofrojnë informacione të dobishme dhe të përdorshme për vendimmarrësit, aktorët ekonomikë dhe komunitetet bregdetare.

Së fundi, qëndrueshmëria e financimeve për rrjetet e vëzhgimit afatgjatë paraqet një sfidë kryesore për dekadën e ardhshme. Pa një angazhim të qëndrueshëm, do të jetë e vështirë të mbahet, të përshtatet dhe të zhvillohen këto infrastrukturat kyçe përballë përshpejtimit të ndryshimeve oqeanike dhe klimatike.

Riforco lidhjen midis shkencës dhe shoqërisë për të sfidat e shekullit XXI

Përtej kërkimit dhe politikës, është thelbësore të ndërgjegjësohemi për oqeanin që shoqëria të jetë më e informuar dhe e vetëdijshme për lidhjet midis shëndetit të oqeaneve, stabilitetit të klimës dhe mirëqenies njerëzore.

Për këtë, iniciativa të vëzhgimit global, për shembull Adopt-A-Float ose Ocean Observers, ftojnë nxënësit, studentët dhe komunitetet të ndjekin instrumentet oqeanografike dhe të kontribuojnë në monitorimin mjedisor.

Më gjerësisht, hapja e dyerve të laboratorëve dhe vendosja e shkencës në dispozicion të të gjithëve është urgjente.

Në këtë kuadër, bashkëpunimi midis ekspertëve-shkencëtarëve dhe gazetarëve që përcjellin informacionin tek publiku i gjerë është një sfidë e vërtetë, veçanërisht në kontekstin aktual të një shoqërie që është gjithashtu shumë të informuar, keq të informuar dhe ndonjëherë të dezinformuar.

Ndërsa mijëra shkencëtarë janë në shërbim të shëndetit të oqeanit 24 orë në ditë dhe 7 ditë në javë, evolucioni i vazhdueshëm i GOOS, i udhëhequr nga përparimet shkencore dhe nevojat politike, do të luajë një rol thelbësor në ndërtimin e një të ardhme të qëndrueshme dhe të rezistueshme për oqeanet. Një sistem vëzhgimi vërtet global dhe gjithëpërfshirës, i mbështetur nga një qeverisje bashkëpunuese dhe një shpërndarje e drejtë e burimeve, do të jetë thelbësor për të përballuar sfidat dhe për të kapur mundësitë e shekullit XXI.

---

Kjo artikull u shkrua bashkë me Carole Saout-Grit, fizikane oqeanografie, drejtoreshë e zyrës së studimeve GlazeO dhe drejtoreshë e publikimit të medianës Océans Connectés.