Sfida për të ulur mbeturinat ushqimore në spitale

Dëshpërblimi i mbeturinave ushqimore është një temë me shumë shqetësim në nivel global për ndikimin e saj në mjedis, ekonominë dhe shëndetin e njerëzve. Në Bashkimin Evropian (BE) shpenzohen 88 milionë ton ushqime në vit, që përkthehet në shumën mbingarkuese prej 173 kg për person.

Vlerësohet se ky mbeturinë mund të ketë kosto të lidhura me humbjen e ushqimit prej 143,000 miliardë euro në vit. Për më tepër, nuk mund të harrojmë ndikimin që kjo ka në planetin tonë, duke kontribuar në emetimin e gazeve serrë, dëmtojnë biodiversitetin dhe ndotin.

Nuk është rastësi, që ulja e mbeturinave ushqimore është përfshirë në disa nga qëllimet e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZSH). Është rasti i qëllimit 12.3 të OZSH-së 12 (Prodhimi dhe Konsumi i përgjegjshëm) për të ulur në gjysmën e saj mbeturinat ushqimore; OZSH 2 (Urrejtje e urisë) me qëllimet 2.1 dhe 2.2 për sigurimin e aksesit në një ushqim të shëndetshëm dhe të mjaftueshëm; OZSH 3 (Shëndet dhe mirëqenie) duke promovuar dieta të shëndetshme që parandalojnë sëmundjet; OZSH 6 (Ujë i pastër dhe sanitacion) dhe OZSH 7 (Energjia e arritshme dhe jo ndotëse) duke optimizuar përdorimin e burimeve ujore dhe energjetike dhe OZSH 13 (Veprim për klimën) duke ulur emetimet e gazeve serrë të shkaktuara nga humbja dhe mbeturinat ushqimore.

Humbja e ushqimit në spitale

Humbja e ushqimit në spital është një problem që është më pak i studiuar. Edhe pse këto institucione janë gjithashtu gjeneratorë të mëdhenj të këtij lloji të mbeturinave, ata zakonisht nuk janë të vetëdijshëm për sa shumë hidhen dhe për kostot që kjo përbën.

Studimet e fundit, si ai që kemi publikuar në Gaceta Sanitaria, theksojnë këtë problematikë. Disa të dhëna të nxjerra nga artikuj shkencorë janë mbresëlënëse. Për shembull, në Portugali, një punim vlerësoi se 35 % e ushqimit të shërbyer në një spital shpenzohet pa nevojë. Autorë të tjerë vunë re se humbja e pjatës kryesore ndryshonte sipas rajonit: 72,6 % në pediatri, 47,5 % në mjekësi të brendshme dhe 46,9 % në onkologji. Kjo tregon ndryshime sipas shërbimit spitalor.

Një tjetër studim vlerësoi se spitalet turke përdorën në vitin 2018 rreth 8,600 GWh (3,3 % e konsumit elektrik kombëtar) dhe gjeneruan 49,000 ton mbetje ushqimore, ekuivalente me 1 % të konsumit të tyre vjetor energjetik.

Gjithashtu, hulumtime më të fundit tregojnë pak ndryshim në shifrat e humbjes së shëndetshme në spital. Për shembull, në vitin 2025, u publikuan të dhëna që tregojnë 31,4 % humbje të ushqimit në 16 spitale të Libanit.

Disa studime forcojnë këto të dhëna. Një rishikim sugjeron se, në Evropë, spitalet dhe institucionet e tjera të lidhura me sistemin shëndetësor gjenerojnë mbetje ushqimore që ndryshojnë midis 6 dhe 65 % të humbjes totale.

Ndër shkaqet e problemit janë sistemet e pafuqishme të porositjes dhe dorëzimit të ushqimit, pjesët e papërshtatshme, prezantimi i pjatave që mund të rezultojë i pakënaqshëm dhe pakënaqësia e pacientëve, e cila vjen nga gjendja e tyre shëndetësore. Në veçanti, ata në gjendje kritike mund të mos konsumojnë ushqimin e shërbyer në shportën e tyre dhe, për shkak të masave të rrepta por të nevojshme shëndetësore, këto nuk mund të ripërdoren.

Strategji për uljen e humbjes

Përmes menaxhimit të mbetjeve të spitaleve mund të ndihmojë në uljen e ndikimit të tyre mjedisor, shoqëror dhe ekonomik. Për shembull, përgjegjësit e këtyre institucioneve mund të edukojnë për zakone të shëndetshme dhe të inkurajojnë mirëqenien shoqërore përmes një kulture organizative të fokusuar në qëndrueshmëri. Gjithashtu, mund të kërkohen veprime për përmirësimin e performancës si dhe mirëqenies së stafit.

Në Spanjë, tashmë po zbatohet iniciativa inovative për të ulur humbjen e ushqimit. Një shembull është bashkëpunimi i Spitalit të Fuenlabrada (Madrid) me aplikacionin Too Good To Go, duke lejuar shitjen e mbetjes së ushqimit nga fundi i ditës në vend që ta hedhin. Gjithashtu, po merren masa si personalizimi i pjateve për pacientët, duke siguruar kështu përdorimin më të mirë të ushqimeve.

Në Australi u vërejt se implementimi i shërbimit të dhomës së shërbimit zvogëloi humbjen në pjata nga 30 % në 17 %. Në Spanjë, një artikull shkencor i vitit 2022 tregoi se duke identifikuar pjatat më të humbura dhe duke futur ndryshime konkrete (receta të reja, më shumë variacion…) mund të zvogëlohet ndjeshëm humbja e disa ushqimeve si pula (nga 35,7 % në 7,2 %) ose peshku (nga 29,5 % në 12,8 %). Prandaj, veprime të veçanta dhe të drejtuara mirë mund të bëjnë ndryshimin.

Gjithashtu, mbetjet e ushqimit nga një spital mund të shndërrohen në produkte të dobishme, si hidrogel për printim 3D dhe bio-stimulues për bimët. Në këtë mënyrë, mbetjet ushqimore bëhen burime brenda një ekonomie rrethore.

Propozim i ri për menaxhimin rrethor

Ne kemi propozuar një model menaxhimi të burimeve të orientuar për t'u shërbyer si udhëzues për uljen e humbjes së ushqimit: Modeli Rrethor i Treplecës C.

Ndërsa është e vërtetë që spitalet nuk mund të riciklojnë gjithmonë burimet për shkak të rregullave të rrepta shëndetësore, modeli propozon zbatimin e parimeve të ekonomisë së qarkut për të shfrytëzuar më mirë atë që disponohet, si dhe përdorimin e teknologjive të informacionit dhe komunikimit, gjë që mund të përmirësojë qëndrueshmërinë si dhe mirëqenien e pacientëve dhe stafit.

Nëse përgjegjësit e menaxhimit kanë mekanizma koordinimi dhe kanale komunikimi të rrjedhshme si me pacientët ashtu edhe me personelin shëndetësor, do të ishte e mundur të ridizajnohet mënyra se si menaxhohet ushqimi.

Gjithashtu, inkurajimi i bashkëpunimit midis të gjithë aktorëve të përfshirë promovon një përgjegjësi më të madhe të përbashkët në uljen e mbeturinave dhe humbjes së ushqimit.

Kur flasim për aktorët e përfshirë, nënkuptojmë, nga njëra anë, personelin shëndetësor – mjekët, infermierët dhe teknikët, ndër të tjera – të cilët kanë një pjesëmarrje thelbësore për të zbatuar praktika të qëndrueshme. Gjithashtu duhet të merren parasysh furnizuesit e ushqimit, të cilët luajnë një rol themelor në zinxhirin e furnizimit. Po ashtu, institucionet duhet të krijojnë korniza rregullatore që nxisin bashkëpunimin e të gjithë aktorëve, ndërsa universitetet, si aleatë strategjikë, inkurajojnë bashkëpunime ndërdisiplinore nga kërkimi për të përmirësuar vazhdimisht këtë fushë.

Modeli Qarkor i Triple C synon të inkurajojë kërkuesit të punojnë dorë për dore me institucionet shëndetësore dhe të nxisin bashkëpunimin ndërdisiplinor. Ideja është e qartë: të zbatojmë politika publike që na afrojmë më shumë me përmbushjen e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm të Agjendës 2030.

Përfitimet janë të rëndësishme, pasi mund të përmirësohet shëndeti i pacientëve, përveçse të kujdesemi për planetin dhe të reduktojmë kostot në spitalet. Mbetja e ushqimit nuk është vetëm një statistikë tjetër: është një thirrje për vëmendje mbi një problem që na përfshin të gjithëve.