Përtej protestave: Kuptimi i paradoksit qytetar të Gjeorgjisë

Përvoja e Gjeorgjisë ofron mësime për demokracitë në mbarë botën

Fillimisht publikuar në Global Voices

Imazh nga Arzu Geybullayeva. Krijuar duke përdorur Canva Pro.

Mijëra gjeorgjianë janë mbledhur në Rrugën Rustaveli në Tbilisi çdo natë që nga Nëntori i 2024 pa ndonjë organizatë që i koordinon ato. Protestat përfaqësojnë diçka të re në jetën qytetare të Gjeorgjisë — një lëvizje pa udhëheqës, të organizuar vetë, drejtuar kryesisht nga të rinjtë duke përdorur rrjete sociale.

Partitë politike dhe organizatat jofitimprurëse (OJQ-të) ndajnë informacione dhe organizojnë ngjarje, por ato nuk mund të pretendojnë pronësinë e demonstratave. Megjithatë, anketa tregojnë se ndërsa shumica e gjeorgjianëve mbështesin integrimin me Bashkimin Evropian, protestuesit janë kryesisht të rinj, banorë të arsimuar të Tbilisit.

Kjo hendek ndihmon të zbulojë një enigmë më të thellë rreth shoqërisë së Gjeorgjisë: pse njerëzit që tregojnë angazhim të jashtëzakonshëm qytetar joformal mbeten kryesisht të munguar nga organizimi formal demokratik?

Enigma e angazhimit qytetar

Kërkime të fundit zbulojnë modele të papritura në sjelljen qytetare të Gjeorgjisë. Pesëdhjetë e katër përqind e gjeorgjianëve kanë ndihmuar miqtë me punët e shtëpisë, 69 përqind kanë ndihmuar të huaj në emergjenca rrugore, dhe 52 përqind kanë dhuruar për bamirësi.

Më së shumti, 74 përqind shprehin gatishmëri për të marrë pjesë në fushata për papunësinë ose kujdesin shëndetësor. Megjithatë, vetëm tetë përqind kanë pasur ndonjëherë kontakt me organizatat joqeveritare që organizojnë këto fushata.

Kjo ndarje reflekton një mospërputhje institucionale. Gjeorgjianët zotërojnë kapital social — rrjete besimi dhe bashkëpunimi që mundësojnë veprime kolektive. Por organizatat qytetare zyrtare kanë vështirësi të lidhen me mënyrën se si gjeorgjianët bashkëpunojnë tradicionalisht — përmes rrjeteve joformale dhe mbështetjes së lagjes.

Për shembull, njerëzit ofrojnë ndihmë të ndërsjellë gjatë sëmundjes ose problemeve financiare, ose organizojnë përgjigje komunitare ndaj sfidave lokale si çështjet mjedisore dhe kujdesi për të moshuarit gjatë emergjencave. Këto marrëdhënie janë reciproke, vullnetare, dhe bazohen në besimin personal sesa në strukturat zyrtare. Problemi rrjedh pjesërisht nga rruga historike e Gjeorgjisë dhe mënyra se si zhvilloi shoqëria civile pas pavarësisë.

Nga bazat popullore deri te avokatia profesionale

Jeta qytetare e hershme e Gjeorgjisë dukej ndryshe. Shkrimtari Ilia Chavchavadze ndihmoi në themelimin e Societetit për Përhapjen e Leximit mes Gjeorgjianëve në vitin 1879. Organizata ndërtoi shkolla, librari dhe biblioteka në të gjithë vendin. Shumë e konsiderojnë këtë si organizatën e parë qytetare të Gjeorgjisë.

Kjo qasje nga poshtë lëshoi hapësirë për pjesëmarrje masive. Republika Demokratike e Gjeorgjisë (1918-1921) pa dyshim shihte fitoren e Partisë Socialdemokrate të Gjeorgjisë me 81.5 për qind të votave të popullit. Kuvendi përfshinte shumë parti që përfaqësonin konstituencat e ndryshme — Socialist-Federalistët të përqendruar në çështjet bujqësore, grupe nacionaliste dhe lëvizje rajonale. Historiani Ronald tha se kishte mbështetje të vërtetë ndër të gjitha klasat e popullit gjeorgjian.

Pasi pavarësisë në vitin 1991, donatorët perëndimorë kanalizuan burime përmes OJQ-ve profesionale në vend të organizatave masive. Sektori i OJQ-ve të Gjeorgjisë u rrit shpejt, nga zero në vitin 1992 deri në mijëra organizata brenda një dekade. Ndërsa disa organizata adresonin nevojat e menjëhershme të qytetarëve, puna për demokraci dhe të drejtat e njeriut ishte më e dukshme, dhe OJQ-të shpejt u lidhën në mendjen publike me këto koncepte abstrakte sesa me shqetësimet e përditshme si aksesimi në shëndetësi, punësimi ose nevojat për infrastrukturë lokale. Kritikët e quanin këtë “shoqëri civile gjenetikisht e ndërtuar” — efektive në profesion, por e shkëputur nga rrjetet më të gjera shoqërore.

Ndërtimi i urave të suksesshme

Disa lëvizje kanë lidhur organizimin formal me modelet shoqërore të Gjeorgjisë. Revolucioni i Trëndafilit të 2003 u suksesshëm sepse lidhi opozitën politike elitare me zemërimin popullor për korrupsionin dhe mashtrimin zgjedhor. Kur njerëzit perceptuan padrejtësi themelore, ata zgjatën besimin përtej rretheve të tyre të menjëhershme.

Organizata Asociacioni i Të Rinjve të Avokatëve Gjeorgjian (GYLA) tregon se si organizatat profesionale mund të arrijnë qytetarët e zakonshëm. Për më shumë se 30 vjet, GYLA ka siguruar mbi 1.3 milion raste ndihme ligjore falas. Organizata aktualisht shërben rreth 50,000 njerëz në vit, përmes zyrave në Tbilisi dhe shtatë qytete të tjera. Suksesi i saj bazohet në adresimin e problemeve konkrete që ndikojnë në qytetarët gjeorgjianë, përmes ndarjeve të klasave dhe rajoneve.

Një platformë digjitale e quajtur Daitove kohët e fundit mobilizoi 250,000 njerëz për të ofruar ushqim, fonde dhe transport për protestuesit. Platforma punoi përmes rrjeteve ndërmjet-vetë sesa koordinimit qendror.

Pengesa të qëndrueshme

Dy faktorë kryesorë strukturorë, bazuar në dëshmitë e mësipërme, pengojnë energjinë qytetare informale të shndërrohet në pjesëmarrje demokratike të qëndrueshme.

Së pari, kërkesat e donatorëve shpesh favorizojnë strukturat formale organizative mbi rrjetet informale ku gjeorgjianët bashkëpunojnë në mënyrë efektive. Organizatat kanë nevojë për bord, plane strategjike dhe sisteme raportimi, të gjitha të cilat mund të dëmtojnë modelet natyrore të bashkëpunimit duke i detyruar njerëzit në hierarki të rrepta që nuk përputhen me mënyrën se si ata vërtetë punojnë së bashku.

Së dyti, polarizimi politik forcon kufijtë e grupeve, duke e bërë të vështirë për organizatat të mbajnë marrëdhëniet ndërkufitare që mundësojnë koalicione më të gjera.

Çfarë është në rrezik

Rrëshqitja e Gjeorgjisë drejt autoritarizmit bën të kuptuarit e këtyre dinamikave të ngutshme. Qeveria aktuale kufizon hapësirën e organizimit përmes ligjeve si ligji kontrovers për “agjentët e huaj”, por lidhja e energjisë qytetare informale me institucionet demokratike formale do të mbetet thelbësore për çdo hapje demokratike të ardhshme. Kjo do të thotë se mund të jetë e nevojshme të gjenden mënyra për të krijuar organizata që punojnë me modelet natyrore të bashkëpunimit të Gjeorgjisë — në vend që t’i kundërvihen atyre — për çdo hapje demokratike.

Përvoja e Gjeorgjisë ofron mësime për demokracitë në mbarë botën: sfida nuk është aq sa për të krijuar OJQ më profesionale sa për të ndërtuar institucione që përshtaten me mënyrën se si njerëzit zhvillojnë besimin dhe zgjidhin probleme së bashku.

Protestuesit në Bulevardin Rustaveli kundërshtojnë ligje specifike, por gjithashtu shprehin një dëshirë më të thellë për pjesëmarrje politike autentike. Nëse institucionet e Gjeorgjisë mund të përgjigjen ndaj kësaj thirrjeje, kjo mund të përcaktojë të ardhmen demokratike të vendit — sepse pyetja nuk është nëse gjeorgjianët kujdesen për demokracinë — është nëse institucionet demokratike mund të mësojnë të punojnë ashtu si bëjnë gjeorgjianët.