Trashëgimia kulturore e ishullit të njohur tunizian në rrezik për shkak të turizmit, neglizhencës dhe ndryshimeve klimatike

E vendosur në Mesdheun jugor, jashtë bregut juglindor të Tunizisë, ndodhet ishulli i Djerba. Me një histori kulturore dhe fetare, ai ka qenë një kryqëzim i shumë civilizimeve, duke përfshirë fenikasit, romakët, bizantinët dhe arabët, dhe është shtëpia e shumë vendeve unike arkitektonike. Këto përfshijnë xhaminë e thellë Sedouikech, Kishën e Shën Jozefit dhe Sinagogën El Ghriba.

Por, për shumë vite, trashëgimia kulturore e Djerbës ka qenë në rrezik. Kjo është për shkak të një kombinimi të turizmit të tepruar, ndryshimeve mjedisore dhe neglizhencës njerëzore.

Deri në vitet 1990 deri në fillim të viteve 2000, kur Djerba ishte në kulmin e popullaritetit të saj, ishulli tërhiqte midis 1 milion dhe 1.5 milion vizitorë çdo vit. Ai është një nga zonat turistike më të njohura të Tunizisë, me më shumë hotele se çdo destinacion tjetër në vend.

Turizmi ka sjellë rritje të tepruar të turistëve në Djerba, veçanërisht gjatë verës. Ajo gjithashtu ka kontribuar në probleme të tjera si stres uji dhe prodhimi i mbetjeve. Sipas figures nga viti 2020, vetëm hotelet gjenerojnë midis 35% dhe 40% të të gjitha mbetjeve në ishull.

Por zhvillimi i turizmit ka, mbi të gjitha, ndryshuar peizazhin kulturor të Djerbës. Në disa zona të ishullit, banesat tradicionale të Djerbës – houmas, menzels dhe houchs – janë zëvendësuar nga infrastrukturë më moderne turistike.

Kjo është përshpejtuar që nga revolucioni i Tunizisë të vitit 2011, kur diktatori i gjatë Zine El Abidine Ben Ali u rrëzua. Mbikëqyrja institucionale e dobët ka çuar në vandalizëm, ndërtim të paligjshëm në vende arkeologjike dhe shembje të paligjshme.

Zhvillimi i turizmit në Djerbë gjithashtu ka shuar mënyrat tradicionale të jetesës. Ishulli ka përjetuar ndryshime të rëndësishme për shkak të turizmit, me zhvillimin e rrugëve, trageteve, një aeroporti dhe internetit që kanë sjellë një rënie të aktivitetit tradicional. Mjetet e jetesës si bujqësia, peshkimi dhe artizanati janë zvogëluar dhe shpesh tani shfaqen vetëm në zonat turistike.

Ndryshimet klimatike kanë përkeqësuar problemet e Djerbës. Modelet sugjerojnë me sugjerime se normat e reshjeve vjetore mund të bien me 20% deri në fund të shekullit. Presionet e thatësirës më të shpeshta dhe më të zgjatura priten të rriten.

Në të njëjtën kohë, rritja e nivelit të detit dhe valët e stuhive gjithnjë e më të zakonshme po ndikojnë në ishull. Kërkimi nga viti 2022 gjeti se 14% e plazheve të Djerbës janë tani shumë të prekshme ndaj zhytjes dhe erozionit bregdetar.

Disa monumente historike në Djerba tashmë kanë përjetuar përmbytje periodike dhe depërtim të ujit të kripur. Rrënojat e Sidi Garous dhe shenjtëria e Sidi Bakour janë tani plotësisht nën ujë dhe janë zëvendësuar me memoriale.

Ndër vendet arkeologjike të tjera të vendosura pranë bregdetit si Haribus, Meninx, Ghizene dhe Edzira, disa prej të cilave datojnë nga periudha romake (shekulli i VIII p.e.s. deri në shekullin V p.e.s.), janë tani pjesërisht ose plotësisht të zhytura. Studimet nga Instituti Kombëtar i Trashëgimisë së Tunizisë sugjerojnë se shumë prej këtyre vendeve janë humbur përfundimisht nga deti që po përparon.

Vend i trashëgimisë botërore

Pjesë të rëndësishme të trashëgimisë kulturore të Djerbës janë tashmë shuar nga rritja e nivelit të detit dhe erozioni bregdetar. Humbjet e ardhshme mund të jenë madje edhe më të rënda. Trashëgimia kulturore e ishullit do të vetëm të bëhet më e pasigurt pa përpjekje të rëndësishme për ruajtje dhe adaptim ndaj klimës.

Megjithatë, shumë prej monumenteve, ndërtesave historike dhe banesave tradicionale të Djerbës kanë vuajtur prej viteve të neglizhencës. Mungesa kronike e financimeve lokale dhe ndërkombëtare, si dhe korniza institucionale e dobët për menaxhimin e trashëgimisë, kanë bërë që disa nga strukturat historike të ishullit të braktisen. Shumë ndërtesa të tjera janë dëmtuar për shkak të mungesës së masave mbrojtëse dhe mirëmbajtjes.

Organizatat komunitare si Shoqata për Ruajtjen e Ishullit të Djerbës kanë përpjekur të ndërhyjnë për të mbushur boshllëkun e lënë nga kornizat institucionale të dobëta. Puna e tyre përfshin nga organizimi i fushatave të ndërgjegjësimit publik për të rinjtë lokalë deri te përpjekjet si ripërdorimi i tankeve të vjetra të ujit të shiut për të menaxhuar periudhat e thatësirës.

Por përpjekjet e këtilla të bazuara në komunitet vetëm nuk janë të mjaftueshme për të ndaluar shkatërrimin e trashëgimisë kulturore të Djerbës në ritmin aktual.

Në shtator 2023, Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (Unesco) njoftoi se po shtonte Djerbën në listën e vendeve të trashëgimisë botërore. Ministria e kulturës së Tunizisë mirëpriti vendimin. Kjo pasoi vite përpjekjesh nga grupet lokale dhe zyrtarët qeveritarë për të shtuar Djerbën në listë.

Përfshirja e Djerbës ofron shpresë për ruajtjen afatgjatë të trashëgimisë së ishullit. Një status i vendosur si vend i trashëgimisë botërore rrit njohjen globale dhe mundëson akses më të mirë në burime financimi.

Dhe që nga klasifikimi i Djerbës, ka pasur disa përparime. Ministria e kulturës ka vendosur një grup pune për të monitoruar ndërtimin e ndërtesave dhe infrastrukturës së tjera, për të mbledhur të dhëna mbi zonat e mbrojtura të cakta, dhe për të përgatitur projekte për ruajtjen e vendeve të trashëgimisë.

Por trashëgimia kulturore e Djerbës mbetet në rrezik. Përmirësimi i ruajtjes së këtyre vendeve do të kërkojë financim të vazhdueshëm dhe rregullore të rrepta për turizmin dhe aktivitetet e ndërtimit.