Udhëzues etnobotanik në Quechua Qwastu për lidhjen midis gjuhës, territorit dhe klimës: Projekti i Valeria Obando në Kolumbi

‘Dëshira ime për gjuhën time është që ajo të vazhdojë të jetë një urë e gjallë midis gjeneratave’

Fillimisht i botuar në Global Voices

Ilustrim i krijuar nga Marco Martínez dhe ekipi Rising Voices, i përdorur me lejen e tij.

Valeria Obando në Funes, Nariño, Kolumbi. Foto nga Andra Paola Pinchao Rosero, e ndarë me lejen e saj.

Rising Voices (RV): Si dëshironi t’i prezantoni veten?

Valeria Obando Quitiaquez: Jam Valeria Obando Quitiaquez, vajza e Andeve. Jam lindur në Respektin Indigen Gran Tescual, nën mbrojtjen e erës që kalon Puerres, një qoshe e jugperëndimit të Kolumbisë ku toka këndon dhe qielli bisedon me malin. Shpirti im është formuar nga zakonet dhe traditat e territorit të shenjtë që merr frymë midis majave andine, liqenit të Cocha dhe pëshpëritjes së pandërprerë të Amazonës.

Në këtë tokë ku natyra ndërthuret me jetën dhe mençurinë, ec me këmbë të qëndrueshme në dy botë: diturinë e lashtë të të parëve të mi dhe shkencën që eksploron sekretet e jetës. Jam studente e biologjisë, dhe në çdo hap kërkoj të harmonizoj këto burime njohurie për të mbrojtur tokën tonë dhe për të fuqizuar rrënjën shpirtërore që na bashkon me të.

Si një lidere e re, jam pjesë e rrjetit kolektiv që jep jetë Planit tonë të Jetës Runakaypacha, një udhëzues që përfaqëson pulsin e ëndrrave dhe shpresave tona, një këngë për të jetuar mirë në komunitetin tonë. Angazhimi im ndaj nëntokës më çoi të bashkëpunoj në ndërtimin e planit tonë klimatik, një përpjekje e përbashkët me Korporatën për Kërkime, Veprim Shoqëror dhe Ekonomik (CIASE) dhe mbështetjen e Qendrës Globale për Biodiversitet dhe Klimë (GCBC). Në këtë punë, krijuam një udhëzues etnobotanik që ruan shpirtin e specieve tona endemike, duke i emëruar në shkencë dhe shpirt.

Valeria Obando Quitiaquez: Jam Valeria Obando Quitiaquez, vajza e Andeve. Jam lindur në Rezervatin Indigen Gran Tescual, mbrojtur nga era që kalon përmes Puerres, një cep i Kolumbisë jugperëndimore ku toka këndon dhe qielli bisedon me malet. Shpirti im është formuar nga zakonet dhe traditat e territorit të shenjtë që frymëzon mes majave andeze, liqenit Cocha, dhe pëshpëritjes së pandërprerë të pyllit Amazonik.

Në këtë tokë ku natyra ndërthuret me jetën dhe mençurinë, ec me këmbë të qëndrueshme në dy botë: diturinë e lashtë të të parëve të mi dhe shkencën që eksploron sekretet e jetës. Jam studente e biologjisë, dhe me çdo hap që bëj, kërkoj të harmonizoj këto burime njohurie për të mbrojtur tokën tonë dhe për të fuqizuar rrënjët shpirtërore që na bashkojnë me të.

Si një udhëheqëse e re, jam pjesë e rrjetit kolektiv që jep jetë Planit tonë të Jetës Runakaypacha, një udhëzues që përfaqëson pulsin e ëndrrave dhe shpresave tona, një himn për të jetuar mirë në komunitetin tonë. Angazhimi im ndaj Tokës Nënë më çoi të bashkëpunoj në zhvillimin e planit tonë klimatik, një përpjekje e përbashkët me Korporatën për Kërkime, Veprim Shoqëror dhe Ekonomik (CIASE) dhe mbështetjen e Qendrës Globale për Biodiversitet dhe Klimë (GCBC). Në këtë punë, krijuam një udhëzues etnobotanik që ruan shpirtin e specieve tona endemike, duke i emëruar në shkencë dhe shpirt.

Të Territori i Jetës Zonquer, që do të thotë “aty ku zemra e ujit është,” në Puerres, Nariño. Foto: Valeria Obando Quitiaquez, e ndarë me lejen e saj.

Fotografia, për mua, është një formë dialogu me territorin: përmes lenteve të mia, kap sheshet që tregojnë historinë tonë dhe pasqyrojnë esencën e kulturës sonë. Si anëtar i Rrjetit të Rinisë së Gran Tescual dhe kolektivit audiovizual të grave indigjene Pastos (AKMUEL), qëllimi im është të fuqizoj zërin e tokës sonë dhe grave, mbrojtëset e jetës.

Në çdo hapësirë që banoj, qoftë në Këshillin Bashkiak të Rinisë ose në Komisionin e Territorit dhe Mjedisit Natyror të rezervës sime, zemra ime rreh me sigurinë se kujdesi për tokën është kujdes për ekzistencën tonë. Qëllimi im është të mbjell shpresë: të ndërtojë një të nesërme ku njohuria e lashtë dhe veprimi kolektiv janë rruga drejt harmonisë, ku biodiversiteti lulëzon si një pasqyrë e identitetit tonë dhe spiritualiteti udhëheq çdo hap të ynë. Të rimarrim mendimin për të rimarrë gjithçka.

Fotografia, për mua, është një formë dialogu me tokën: përmes lenteve të mia, kap peizazhet që tregojnë historinë tonë dhe pasqyrojnë esencën e kulturës sonë. Si anëtar i Rrjetit të Rinisë së Gran Tescual dhe kolektivit audiovizual të grave indigjene Pastos (AKMUEL), qëllimi im është të fuqizoj zërin e tokës sonë dhe grave, mbrojtëset e jetës.

Në çdo hapësirë që banoj, qoftë në Këshillin Bashkiak të Rinisë ose në Komisionin e Territorit dhe Mjedisit Natyror të rezervës sime, zemra ime rreh me sigurinë se kujdesi për tokën është kujdes për ekzistencën tonë. Qëllimi im është të mbjellë shpresë: të ndërtojë një të nesërme ku njohuria e lashtë dhe veprimi kolektiv janë rruga drejt harmonisë, ku biodiversiteti lulëzon si një pasqyrë e identitetit tonë dhe spiritualiteti udhëheq çdo hap të ynë. Të rimarrim mendimin për të rimarrë gjithçka.

RV: Çfarë dëshironi të ndani me botën rreth gjuhës dhe territorit tuaj?  

Gjuha quechua, si shpirti i popullit tonë, është duke u zvogëluar në përdorim. Ne kemi ndryshuar gjuhën duke u përpjekur të dukemi si ata që janë në dominim dhe ajo mbetet vetëm në kujtimet e lidhjes sonë të lashtë me tokën, ujin dhe kozmosin.

Dëshiroj t'ia ndaj botës mençurinë e të parëve tanë, të cilët kuptuan se gjithçka në univers është e lidhur ndërmjet vete, dhe se në emrin e bimëve vendase ruhen lidhje kosmogonike me territorin dhe runa (qenien). Territori i Komunitetit Gran Tescual, me pesë vendbanimet e tij të shenjta, është një qenie e gjallë që merr frymë me ritmin e natyrës, lumenjtë, malet dhe erërat. Janë hapësirat që ruajnë dhe mbajnë gjuhën që na fut në një botë njohjeje.

Gjuha Quechua, si shpirti i popullit tonë, ka qenë duke u zvogëluar në përdorim. Ne kemi ndryshuar gjuhën në përpjekje për t'u ngjitur me gjuhën dominuese, dhe ajo mbijetojnë vetëm në kujtimet e lidhjes sonë të paraardhësve me tokën, ujin dhe kozmosin.

Dua të ndaj me botën mençurinë e gjyshërve tanë, të cilët kuptuan se gjithçka në univers është e lidhur, dhe se emrat e bimëve vendase mbajnë një lidhje kozmogjike me tokën dhe runa (qenie). Territori i Komunitetit Gran Tescual, me pesë vendbanimet e tij të shenjta, është një qenie e gjallë që merr frymë me ritmin e natyrës, lumenjtë, malet dhe era. Ata janë hapësirat që ruajnë dhe mbrojnë gjuhën që na drejton në një botë njohjeje.

RV: Çfarë ëndrrash keni për gjuhën tuaj në botën digjitale dhe jo digjitale?

Ëndrra ime për gjuhën time quechua qwastu është që ajo të vazhdojë të jetë një urë e gjallë mes brezave të kaluar, të pranishëm dhe të ardhshëm, duke bashkuar popujt vendas dhe të gjithë njerëzimin në një kuptim të thellë të botëkuptimit tonë. Në botën digjitale, dëshiroj që ajo të përhapet dhe të ruhet përmes platformave interaktive dhe rrjeteve sociale, duke krijuar hapësira ku të rinjtë mund të lidhen, të mësojnë dhe të ndajnë gjuhën tonë në mënyrë krijuese. Në botën jo digjitale, ëndrra ime është që gjuha të vazhdojë të jetë pjesë e komuniteteve, shtëpive dhe ritualeve që na lidhin me tokën, ujin dhe shpirtrat e të parëve tanë, si një simbol rezistence dhe dashurie për identitetin tonë.

Që zërat tanë të rezonojnë në malet, lumenjtë dhe luginat, sepse duke ecur dhe duke folur, ne po njohim dhe po rinovojmë lidhjen tonë të lashtë me tokën. Gjuha është gjurma e gjallë e të parëve tanë, dhe duke ecur në këtë territor të shenjtë, ne e mbjellim atë në të tashmen, duke siguruar që brezat e ardhshëm gjithashtu të ecin me të.

Ëndrra ime për gjuhën time quechua, Qwastu, është që ajo të vazhdojë të jetë një urë e gjallë mes brezave të kaluar, të pranishëm dhe të ardhshëm, duke bashkuar popujt vendas dhe të gjithë njerëzimin në një kuptim të thellë të botëkuptimit tonë. Në botën digjitale, shpresoj që ajo të përhapet dhe të ruhet përmes platformave interaktive dhe rrjeteve sociale, duke krijuar hapësira ku të rinjtë mund të lidhen, të mësojnë dhe të ndajnë gjuhën tonë në mënyrë krijuese. Në botën jo digjitale, ëndrra ime është që gjuha të vazhdojë të jetë pjesë e komuniteteve, shtëpive dhe ritualeve që na lidhin me tokën, ujin dhe shpirtrat e të parëve tanë, si një simbol rezistence dhe dashurie për identitetin tonë.

Që zërat tanë të rezonojnë në malet, lumenjtë dhe luginat, sepse duke ecur dhe duke folur, po njohim dhe po ringjallim lidhjen tonë të lashtë me tokën. Gjuha është gjurma e gjallë e të parëve tanë, dhe duke udhëtuar përmes këtij territori të shenjtë, vazhdojmë ta mbjellim atë në të tashmen, duke siguruar që brezat e ardhshëm gjithashtu do të ecin me të.

RV: Çfarë është projekti juaj në këtë Program Catalyst?

Projekti ‘Yura Yachay – Mençuria e bimëve’ synon të promovojë diversitetin biologjik të Rezervatit Gran Tescual përmes fotografisë dhe hulumtimit të emrave të veçantë të bimëve, kafshëve, vendeve të shenjta dhe burimeve të ujit, si dhe kategorive të tyre të përdorimit, në zhvillimin e një guide etnobotanike. Në bashkëpunim me të moshuarit, do të krijojmë një guidë etnobotanike në gjuhën quechua qwastu për të promovuar lidhjen me territorin. Përmes rrjeteve sociale, do të ndajmë veprime rezistente ndaj ndryshimeve klimatike, për të theksuar rëndësinë e gjuhës dhe për të nxitur ruajtjen kulturore dhe mjedisore në komunitet.

Projekti ‘Yura Yachay – Mençuria e Bimëve’ synon të promovojë diversitetin biologjik të Rezervës Gran Tescual përmes fotografisë dhe hulumtimit të emrave të saktë të bimëve, kafshëve, vendeve të shenjta dhe burimeve të ujit, si dhe kategorive të tyre të përdorimit, në zhvillimin e një guide etnobotanike. Në bashkëpunim me të moshuarit, do të krijojmë një guidë etnobotanike në gjuhën quechua (Qwastu) për të promovuar lidhjen me territorin. Përmes rrjeteve sociale, do të ndajmë veprime rezistente ndaj ndryshimeve klimatike për të theksuar rëndësinë e gjuhës dhe për të nxitur ruajtjen kulturore dhe mjedisore në komunitet.

RV: Pse është e rëndësishme për ju të krijoni dhe të navigoni nëpër procese të përdorimit, forcimit, ringjalljes dhe/ose promovimit të gjuhës suaj përmes mediave dhe mjeteve digjitale?

Këto platforma kanë një arritje të jashtëzakonshme dhe mund të lidhen me njerëz të të gjitha brezave, jo vetëm brenda komuniteteve, por edhe në nivel global. Bota digjitale ofron mundësinë për të arritur tek të rinjtë, të cilët janë gjithnjë e më të zhytur në teknologji, dhe t’u ofrojë atyre një hapësirë ku mund të mësojnë, të ndajnë dhe të jetojnë gjuhën në një mënyrë që përshtatet me realitetin e tyre. Për më tepër, duke përdorur mjetet digjitale, mund të ruajmë, të njohim dhe të zgjerojmë përdorimin e gjuhës quechua qwastu, duke siguruar që ajo të mos mbetet vetëm e gjallë, por të evoluojë dhe të pasurohet gjithashtu, duke integruar forma të reja shprehjeje pa humbur esencën e saj të lashtë.

Mediet digjitale gjithashtu lejojnë që historitë tona, dijet tona, dhe vizioni ynë për botën të dëgjohen përtej kufijve fizikë, duke hapur dyer për një dialog ndërkulturor të vlefshëm. Në këtë mënyrë, mund të tregojmë pasurinë e botëkuptimit tonë dhe rëndësinë e gjuhëve tona në kontekstin global, ndërsa mbrojmë identitetin tonë dhe forcojmë ndjenjën e komunitetit. Digitalizimi i gjuhës sonë nuk është vetëm një mjet për ruajtje, por një mënyrë rezistence që brezat e ardhshëm të mund të vazhdojnë të ecin në territor me gjuhën si një lidhje midis së kaluarës, së tashmes dhe së ardhmes.

Këto platforma kanë arritje të jashtëzakonshme dhe mund të lidhen me njerëz të të gjitha gjeneratave, jo vetëm brenda komuniteteve por edhe globalisht. Bota digjitale ofron mundësinë për të arritur tek të rinjtë, të cilët janë gjithnjë e më shumë të përfshirë në teknologji, dhe t'u ofrojë atyre një hapësirë ku mund të mësojnë, të ndajnë, dhe të përjetojnë gjuhën në një mënyrë që përshtatet me realitetin e tyre. Për më tepër, duke përdorur mjetet digjitale, ne mund të ruajmë, të kuptojmë, dhe të zgjerojmë përdorimin e gjuhës Quechua Qwastu, duke siguruar që ajo jo vetëm të mbetet e gjallë, por edhe të evoluojë dhe të pasurohet, duke integruar forma të reja shprehjeje pa humbur thelbin e saj të lashtë.

Mediet digjitale gjithashtu lejojnë që historitë tona, njohuritë tona, dhe vizioni ynë për botën të dëgjohen përtej kufijve fizikë, duke hapur dyer për një dialog ndërkulturor të vlefshëm. Në këtë mënyrë, mund të tregojmë pasurinë e botëkuptimit tonë dhe rëndësinë e gjuhëve tona në kontekstin global, ndërsa mbrojmë identitetin tonë dhe forcojmë ndjenjën e komunitetit. Digitalizimi i gjuhës sonë nuk është vetëm një mjet për ruajtje, por një mënyrë rezistence që brezat e ardhshëm të mund të vazhdojnë të ecin në tokë me gjuhën si një lidhje midis së kaluarës, së tashmes dhe së ardhmes.

RV: Çfarë do të thoje që të të emociononte më shumë në ndarjen e këtij procesi me folës të tjerë të gjuhëve indigjene në Kolumbi?

Më emocionon thellësisht ndjenja e vëllazërisë dhe rezistencës që krijohet duke ditur se jemi të bashkuar në luftën për të ruajtur dhe forcuar gjuhët tona. Secila është një thesare unike që pasqyron botëkuptimin tonë, historinë dhe lidhjen me tokën. Duke ndarë këtë proces, kuptojmë se nuk jemi vetëm në këtë rrugë. Është frymëzuese të dish se, edhe pse gjuhët tona mund të jenë të ndryshme, ndajmë të njëjtin dëshirë që brezat tanë të ardhshëm të vazhdojnë të flasin dhe të bartin urtësinë e lashtë me krenari dhe dinjitet.

Për më tepër, shkëmbimi me popuj të tjerë indigjenë na pasuron dhe na fuqizon si komunitet global. Duke ndarë mjetet tona digjitale, strategjitë dhe historitë tona, mund të mësojmë nga njëri-tjetri dhe të krijojmë një ndikim edhe më të madh në rivitalizimin e gjuhëve tona. Më emocionon të shoh se si përmes teknologjisë, mund të krijojmë hapësira bashkëpunimi dhe mbështetjeje të ndërsjellë, ku gjuhët tona ngrihen si simbole rezistence, identiteti dhe shpresë për të ardhmen.

Unë jam thellësisht i prekur nga ndjenja e vëllazërisë dhe reziliencës që vjen nga njohja se jemi të bashkuar në luftën për të ruajtur dhe forcuar gjuhët tona. Secila është një thesare unike që pasqyron botëkuptimin tonë, historinë dhe lidhjen tonë me tokën. Duke ndarë këtë proces, kuptojmë se nuk jemi vetëm në këtë rrugëtim. Është frymëzuese të dish se, edhe pse gjuhët tona mund të jenë të ndryshme, ne ndajmë të njëjtën dëshirë që brezat tanë të ardhshëm të vazhdojnë të flasin dhe të bartin urtësinë e paraardhësve me krenari dhe dinjitet.

Gjithashtu, shkëmbimi me popujt e tjerë indigjenë na pasuron dhe na fuqizon si komunitet global. Duke ndarë mjetet tona dixhitale, strategjitë dhe historitë, mund të mësojmë nga njëri-tjetri dhe të bëjmë një ndikim edhe më të madh në rivitalizimin e gjuhëve tona. Jam i entuziazmuar të shoh se si, përmes teknologjisë, mund të krijojmë hapësira për bashkëpunim dhe mbështetje të ndërsjellë, ku gjuhët tona ngrihen si simbole të reziliencës, identitetit dhe shpresës për të ardhmen.

RV: Çfarë do të donit të thonit për folësit e tjerë të Quechua Qwastu për të vazhduar të flasin dhe të forcojnë gjuhën e tyre?

Ñuqanchik simi muyu kasan waynakunapa rimaypi, orqopi wayrachawan takikusqan, mayupi susurkusqan. Simiyninchikpi kawsan ñawpa ñan, allpapa yuyay, intipa kallpa. Rimarisun, takarisun, yachachisunchik, chaypi ñuqanchik simi waynakunawan pukllaspaj, llaqtanchik sonqollanmi, willakunapipas mana tukunkuchu.

Nuestra lengua es semilla que brota en la voz de los jóvenes, es el eco del viento en las montañas y el susurro del río que nunca deja de correr. En cada palabra vive el camino andado por nuestros ancestros, la memoria de la tierra y la fuerza del sol. Hablemos, cantemos, enseñemos, porque cada vez que nuestra lengua florece en nuevas generaciones, el territorio sigue latiendo y la historia nunca termina.

Our language is a seed that sprouts in the voices of young people; it is the echo of the wind in the mountains and the whisper of the river that never stops flowing. In every word lives the path walked by our ancestors, the memory of the land, and the strength of the sun. Let us speak, let us sing, let us teach, because every time our language blossoms in new generations, the land continues to beat, and history never ends.