Vendim historik gjen gjuhën se ndryshimet klimatike 'kan rrezikuar të gjitha format e jetës' dhe i vë vendet e ngadalta në shënjestër

Ndryshimi i klimës “kërcënon të gjitha format e jetës” dhe vendet duhet të përballen me problemin ose të përballen me pasojat sipas së drejtës ndërkombëtare, ka gjetur Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND).

Gjykata dha opinioni këshillues të shumëpritur gjatë natës. Ky rast i rëndësishëm hap dyert për vendet e prekura nga katastrofat klimatike për të paditur vendet kryesore emetuese për dëmshpërblime.

Dhe qytetarët mund të kërkojnë që qeveritë të mbajnë përgjegjësi për mosmbrojtjen e të drejtave të njeriut të tyre nëse vendet e tyre ose të tjera nuk marrin masa të përshtatshme për të siguruar një klimë të sigurtë.

Ja çfarë vendosi gjykata – dhe pasojat globale që mund të rrjedhin prej saj.

Ndryshimi i klimës shkel të drejtat e njeriut

Rasti i ICC u iniciua nga studentët e ligjit në Universitetin e Paqësorit Jugor në Vanuatu në vitin 2019. Ata lançuan me sukses një fushatë për të kërkuar që gjykata të shqyrtojë dy çështje kyçe: detyrimet e vendeve për të mbrojtur klimën nga gazrat serrë, dhe pasojat ligjore për mosmbajtjen e kësaj.

Gjykata gjeti se një mjedis i pastër, i shëndetshëm dhe i qëndrueshëm është thelbësor për kënaqësinë e shumë të drejtave të tjera të njeriut. Si i tillë, ajo gjeti se, kënaqësia e plotë e të drejtave të njeriut nuk mund të sigurohet pa mbrojtjen e sistemit klimatik dhe pjesëve të tjera të mjedisit.

Vendimi konfirmon se ndryshimi i klimës është shumë më tepër se një problem ligjor. Përkundrazi, gjykatësit përfunduan se është një:

problem ekzistencial i përmasave planetare që rrezikon të gjitha format e jetës dhe shëndetin e planetit tonë.

Shumica e vendeve kanë nënshkruar marrëveshje globale për të drejtat e njeriut si Kushtetuta Ndërkombëtare mbi të Drejtat Civile dhe Politike. Vendimi i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë do të thotë që palët në ato marrëveshje duhet të marrin masa për të mbrojtur sistemin klimatik dhe pjesë të tjera të mjedisit.

Një mendim këshillues nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë nuk është ligjërisht i detyrueshëm. Por është një përshkrim autoritar i gjendjes së së drejtës dhe të drejtave të vendeve për të kërkuar reparacione nëse shkelet ligji. Si i tillë, ai mbart peshë të madhe ligjore.

Ashtu si vlerësimet shkencore të klimës nga Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike janë bërë standardi i artë për të kuptuar shkaqet dhe ndikimet e ndryshimeve klimatike, vendimi i gjykatës ofron një bazë të qartë për të vlerësuar veprimet ose mos veprimet e vendeve mbi ndryshimet klimatike.

Të mbajmë gjallë 1.5°C?

Në vitet e fundit, objektivat e shumë vendeve për uljen e emetimeve nën Marrëveshja e Parisit kanë dukur si të “vendosen” në nivele që do të mbajnë rritjen globale të temperaturës në 2°C në më të mirën.

Por Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë vendosi që qëllimi shumë më ambicioz 1.5°C kishte bërë pjesë të qëllimit të bazuar në shkencë në kuadër të Marrëveshjes së Parisit.

Disa vende argumentuan qëllimet e emetimeve formale duhet të lihen në diskrecionin e çdo qeverie. Megjithatë, gjykata gjeti kundër kësaj. Përkundrazi, qëllimet e çdo vendi duhet të jenë në përputhje me – dhe të kontribuojnë në mënyrë të mjaftueshme për – qëllimin global për të mbajtur ngrohjen në 1.5°C.

Gjykata gjeti se premtimet e çdo shteti për uljen e emetimeve duhet të vlerësohen kundrejt një standardi të rreptë “due diligence”. Ky standard merr parasysh kontributet historike të çdo vendi në emetime, nivelin e zhvillimit dhe rrethanat kombëtare, ndër faktorë të tjerë.

Vendimi do të thotë se vendet e pasura, si Australia, do të jenë të detyruara sipas ligjit ndërkombëtar të bëjnë premtime më ambicioze për uljen e emetimeve nën Marrëveshjen e Parisit, si për qëllimin e vitit 2035 që aktualisht është në shqyrtim nga qeveria e Albanesit.

Vendimi i gjykatës gjithashtu ofron një masë drejtësie klimatike për shtetet e vogla ishujsh, të cilat historikisht kanë emetime të ulëta por përballen me një rrezik shumë më të lartë të dëmit nga ndryshimet klimatike sesa vendet e tjera.

Të mbajnë përgjegjëse shtetet për inaksionin

Sepse ndryshimet klimatike janë globale, është e vështirë – por jo e pamundur – të atribuohet dëmi nga moti ekstrem veprimit të ndonjë kombi ose grupi kombesh.

Për këtë çështje, gjykata tha se ndërsa ndryshimet klimatike shkaktohen nga ndikimi kumulativ i shumë aktiviteteve njerëzore, është shkencërisht e mundur të përcaktohet kontributi i përgjithshëm i çdo kombi në emetimet globale, duke marrë parasysh emetimet historike dhe ato aktuale.

Nëse një vend përjeton dëme të shkaktuara nga dështimi i një vendi tjetër, ose i një grupi vendesh, për të përmbushur obligimet ndërkombëtare klimatike, vendimi do të thotë se mund të nisën procedura ligjore kundër vendeve që shkaktojnë dëmin. Kjo mund të çojë në kompensim ose masa të tjera të zgjidhjes.

Për vendet e vogla, të prekura nga klima si ato në Aleanca e Shteteve të Vogla Ishujsh, kjo hap më shumë mundësi ligjore në përpjekjet e tyre për të inkurajuar vendet që emetojnë shumë të adresojnë në mënyrë të duhur ndryshimet klimatike.

Me rëndësi, gjykata bëri të qartë se vendet mund të jenë përgjegjëse ligjërisht edhe nëse dëmi nga ndryshimet klimatike vjen nga shumë shkaqe, duke përfshirë veprimtarinë e aktorëve privatë si kompanitë.

Kjo do të thotë se vendet nuk mund të kërkojnë përjashtim sepse të tjerët kanë kontribuar në problem. Ata gjithashtu duhet të veprojnë për të rregulluar kompanitë dhe entitetet e tjera nën juridiksionin e tyre të cilat kontribuojnë në ndryshimet klimatike.

Nuk janë të sigurt ata që braktisën Marrëveshjen e Parisit

Një linjë argumenti e paraqitur në gjykatë nga Australia dhe shtete të tjera ishte se traktatet klimatike përfaqësonin vetëm detyrimet për të luftuar ndryshimet klimatike nën ligjin ndërkombëtar.

Por gjykata gjeti se kjo nuk ishte e vërtetë. Përkundrazi, zbatohej ligje të tjera ndërkombëtare.

Shtetet e Bashkuara u tërhoqën nga Marrëveshja e Parisit më herët këtë vit. Opinioni i gjykatës do të thotë se SHBA dhe vendet e tjera janë ende përgjegjëse për dëmet klimatike sipas ligjeve të tjera ndërkombëtare që të gjitha vendet janë të detyruara të respektojnë.

A mund të çojë kjo në veprime më të mëdha klimatike?

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka nxjerrë një vendim të vërtetë historik.

Ai do të vendosë një bazë të re në atë që vendet duhet të bëjnë për të adresuar ndryshimet klimatike dhe hap dyer të reja për ankimim kundër shteteve që emetojnë shumë dhe nuk bëjnë mjaftueshëm për ndryshimet klimatike.