Burime të tensionuara: si përpiqet industria rurale të përshtatet

La ruralité possède aussi des sites industriels. Souvent isolés, ils peuvent être particulièrement fragiles en cas de conflit pour les ressources locales, qu’il s’agisse d’eau, de foncier ou d’énergie… Des stratégies s’inventent pour les préserver malgré l’adversité.

---

Les territoires ruraux restent des bastions industriels. Souvent oubliés par les politiques de réindustrialisation, ils sont pourtant aux avant-postes pour relever un défi crucial : maintenir une activité productive dans un monde où les ressources se raréfient. Eau, foncier, énergie, main-d’œuvre deviennent des facteurs critiques. Une enquête de terrain lève le voile sur les fragilités et les stratégies d’adaptation des industriels ruraux.

Une présence historique

Les campagnes françaises sont bien plus industrielles qu’on ne l’imagine. En 2021, selon Eurostat, 33,4 % des emplois des territoires à dominante rurale en France sont industriels, contre une moyenne de 23,3 % en Europe. Et 36 % du total des emplois industriels se situent dans un établissement public de coopération intercommunale (EPCI) rural en 2022, pour 25 % des emplois (carte 1).

Cette configuration s’explique historiquement. Des vallées textiles des Vosges aux scieries du Morvan, en passant par les forges du Cantal, les implantations ont longtemps été déterminées par l’accès aux ressources à la fois abondantes et bon marché. Mais cet équilibre vacille.

Avec le changement climatique, les tensions géopolitiques et les normes environnementales, les « ressources naturelles » sur lesquelles les industries rurales pouvaient s’appuyer deviennent des « facteurs limitants ».

Tre territore të vëzhguara me konfiguracione kontrastuese

Hetimi ynë, i kryer në kuadër të Caravane des ruralités, u përqendrua në tre interkomunitete rurale dhe industriale: Porta de Drôm’Ardèche, në luginën e Rhône; Ballons des Hautes-Vosges; Bocage Bressuirais, në Deux-Sèvres.

Këta tre territore ilustrojnë heterogjenitetin e rrugëve të fushave industriale. Porta de Drôm’Ardèche është një territor në rritje të fuqishme (+6% e vendeve të punës industriale midis 2016 dhe 2019). Ai përmbledh atraktivitet rezidencial, turistik dhe aktivitete prodhuese (bujqësi, logjistikë, industri). Këtu lindin tensione për përdorimin e tokës ose burimeve ujore.

Përkundrazi, komuniteti i komunave Ballons des Hautes-Vosges ka humbur pothuajse 60% të vendeve të punës industriale dhe eksportuese midis 2006 dhe 2021. Ky territor përjeton një rënie demografike. Izolimi gjeografik, plakja e popullsisë dhe specializimi industrial (tekstile, metalurgjia, automobila) penalizojnë territorin.

Së fundi, rruga e Bocage Bressuirais kombinon traditën industriale (mobilje, metalurgji, ushqim-bujqësi) dhe dinamikat e reja (robotikë, shërbime për industrinë). Këto elemente i japin një rezistencë të caktuar përballë goditjeve ekonomike.

Më pak burime për industrinë rurale

Sfida e përshtatjes ndaj ndryshimeve klimatike shqetëson të gjithë aktorët industrialë të intervistuar. Një prodhues tekstili nga Vosges, i intervistuar në kuadër të programit kërkimor « Caravane des ruralités », na shpjegoi: « para tre vjetësh, nuk do të kisha imagjinuar që çmimi i energjisë elektrike do të na detyronte të ndalonim disa linja prodhimi për javë të tëra, as që mund të kishte ndonjë urdhër për thatësirë këtu. »

Një përfaqësues lokal i Porta Drôm’Ardèche plotëson: « ne tani refuzojmë vendosjen e ndërmarrjeve të reja që konsumojnë shumë burime ujore në skemën e kohezionit territorial (Scot), sepse shenjat janë në të kuqe. » Edhe pse dallimet janë të dukshme nga një territor në tjetrin, dhe sipas madhësisë dhe sektorëve të aktiviteteve të ndërmarrjeve, kudo shprehen frikë kryesisht për tensionet mbi energjinë, ujin dhe tokën.

Industritë rurale janë më të varura nga burimet sesa të tjerat. Në EPCI-të rurale, konsumi i energjisë përfaqëson, në mesatare, 31 % të konsumit lokal (hartë 2). Industria rurale merr në mesatare, në shkallë të EPCI-ve, më shumë se 1 100 m³ për vend të punës industrial, krahasuar me një normë prej 721 në EPCI-të urbane.

---

Për të lexuar gjithashtu: Rindërtimi i industrisë nuk mund të përfitojë të gjitha territorit

---

Sektore industriale të tepërta

Kjo shpjegohet nga sektorët e tepërt në zonat rurale, të intensifikuar në konsumimin e burimeve: industritë e nxjerrjes, agro-ushqimore, shërbimet e letrës, çimento, tekstil… Për më tepër, këto aktivitete shpesh konkurrojnë me sektorë të tjerë, si bujqësia ose turizmi, të cilët janë gjithashtu të varur nga burimet.

Më të varura, industritë rurale janë gjithashtu më të cenueshme, sepse aktorët industrialë ruralë janë të regjistruar në basene të punës më pak të dendura, gjë që i bën më të ndërlidhura. E gjithë zinxhiri i prodhimit dridhet kur një nga nyjet vuan. «Një nga ofruesit tanë ka mbyllur dyert për shkak të shpërthimit të çmimeve të energjisë, kjo ka vënë në vështirësi të mëdha të gjithë aktorët e sektorit të pranishëm në luginë», shpjegon një prodhues tekstili nga Hautes-Vosges.

«Kur çmimet e naftës rriten, kjo ndikon gjithashtu në kapacitetin tonë për rekrutim sepse punonjësit nuk mund të përballojnë më të udhëtojnë katërzet kilometra për të ardhur të punojnë tek ne. Dhe tensionet mbi fuqinë punëtore janë konkrete, na detyrojnë të ndalojmë ndonjëherë linjat e prodhimit.», thekson një prodhues mobiljesh nga Bressuire.

Strategjitë e përshtatjes

Tre strategji të mëdha të përshtatjes mund të zbatojnë – shpesh në të njëjtën kohë – industritë dhe aktorët publikë lokalë.

E para përbëhet në organizimin e dorëzimeve. Disa kompani zgjedhin të ngrijnë aktivitetin e tyre, të shtyjnë investimet, të aktivizojnë papunësinë e përkohshme, ose madje të mbyllin linjat e prodhimit. Disa territore heqin dorë nga prania e investimeve të reja industriale, për shkak të mungesës së kapaciteteve për të negociuar mbi burimet e disponueshme. Këto « refuzime të diskrete » ngjallin pyetje mbi ndikimet socio-hapësinore të një adaptimi të tillë.

Inovoni drejt industrive të thata

E dyta synon të inovojë në proceset e prodhimit, me zhvillimin e industrive të quajtura « të thata », vendosjen e cikleve lokale energjetike ose edhe dispozitive të kapjes së karbonit. Premtuese, këto strategji supozojnë investime të mëdha, me rrezikun e theksimit të pabarazive midis ndërmarrjeve ose territoreve sipas aftësisë së tyre për të inovuar.

E fundit bazohet në aktivizimin e burimeve të disponueshme, përmes vlerësimit të biomassës, rifillimit të mikro-centraleve hidraulike, rikuperimit të ujërave të ndotura ose përdorimit të ndërtesave të zbrazëta. Kjo supozon një inxhinieri lokale të fuqishme, e aftë të nxisë rrjete, të gruponë nevojat, të kapë financime. Këto hapa, shpesh të zgjuara, përballen megjithatë me një kornizë rregullatore herë pas here të papërshtatshme ose shumë të rrepta.

Një industri e ndjeshme dhe strategjike

Në një botë gjithnjë e më e kufizuar, industria rurale është njëkohësisht e ndjeshme dhe strategjike. Ajo është e ndjeshme, sepse ekspozohet fuqishëm ndaj tensioneve mbi burimet dhe kufizimeve strukturore (izolimi, plakja, fragjiliteti i SME-ve). Por është gjithashtu strategjike, sepse përfaqëson një mundësi për riangazhimin prodhues, të thjeshtësisë lokale, dhe të tranzicionit të drejtë.

Këto rezultate tregojnë se rezistenca industriale e territoreve varet ngushtë nga aftësia për të artikuluar burimet e disponueshme, qeverisjen lokale dhe mbështetjen publike. Por, kjo artikulim është larg të qenit homogjen në hapësirë dhe dispozitat kombëtare herë pas here janë të papërshtatshme për veçoritë rurale. Kjo supozon mbështetjen e bashkëpunimeve lokale (logjistikë, energji, trajnim, qarkullim), uljen e hendekut inxhinierik midis territoreve, dhe fokusimin te plotësitë midis qyteteve dhe fshatrave.

Debatet mbi rinovimin industrial nuk mund të shmangin një reflektim mbi materialitetin e aktiviteteve, bazat e tyre territoriale dhe ndikimet e ndryshimeve klimatike që vijnë.