Si e dimë nga çfarë përbëhet Dielli, kur askush nuk është shkëputur atje?

Kohët e fundit, një video në TikTok tërhoqi vëmendjen duke pyetur diçka që, në pamje të parë, mund të duket logjike: “Si mund të dijë dikush nga përbërja e Diellit, nëse askush nuk është shkëputur kurrë aty për të mbledhur një mostër?” Pyetja tregon një dyshim të zakonshëm: si është e mundur të bëhet shkencë mbi diçka aq të largët, që nuk mund ta prekësh?

Ky lloj i pyetjes, larg të jetë i thjeshtë, prek një pikë kryesore mbi mënyrën se si ndërtohet njohuria shkencore, veçanërisht në fusha si Astronomia, e cila studion fenomenet e largëta nga realiteti i përditshëm. Dhe përgjigjja nuk ka asgjë magjike ose të rastësishme, por shumë shkencë, dritë dhe kreativitet njerëzor.

Drita si burim informacioni

Pavarësisht se askush nuk është ulur në Diell – gjë që është e pamundur fizikisht –, ne kemi mundur të dimë shumë për të duke analizuar dritën që ai emeton. Isaac Newton tregoi se drita mund të ndahet në fibra të ndryshme me një prizmë. Radiaioni diellor përbëhet nga dritë e dukshme, si dhe nga valë të padukshme për syrin e njeriut, si ultravjollcë dhe infra të kuqe. Kur kalon nëpër prizma, kjo dritë ndahet, si në një ylber, në modele të quajtura spektra të brezave të dritës.

Çdo element kimik, kur ngrohet ose i jepet dritë, emeton dritë me modele të veçanta të brezave të ngjyrave, një lloj të dhënieje të identitetit të dritës. Ky identitet mund të studiohet nga një pajisje e quajtur spektroskop. Pra, spektrat e dritës diellore janë krahasuar me spektrat e matur në laboratorë, duke zbuluar së pari praninë e hidrogjenit. Në vitin 1868, analiza e një eclipse lejoji identifikimin e një elementi të ri që deri atëherë ishte i panjohur në Tokë: heliumi, i cili u quajt në nder të Helios, zotit të Diellit në mitologjinë greke. Sot dihet se heliumi është elementi i dytë më i bollshëm në Univers.

Evolucioni për instrumente të saktësisë së lartë

Aktualisht, spektrometrat janë shumë të sofistikuar. Ata përdorin komponentë elektronikë që lejojnë të zbulojnë ndryshime të hollësishme në spektrat e dritës. Me këtë, ne mund të identifikojmë sasi më të vogla të elementeve të pranishme në Diell, edhe pse jemi rreth 150 milionë kilometra larg.

Këto të dhëna vijnë si nga radioteleskopët tokësorë, të cilët funksionojnë si “sytë” e mëdhenj të drejtuar drejt Universit, ose nga sondat e dërguara në hapësirë, si p.sh. Sonda Solare Parker, nga NASA, e cila u afrua me afërsi të jashtme të Diellit. Përbërja kimike e Diellit, e njohur aktualisht, është rreth 74,9% hidrogjen, 23,8% helium dhe një përqindje e vogël e elementeve të tjerë, si oksigjeni, karboni, hekuri dhe azoti.

Rëndësia e njohjes së Diellit

Përveç kuriozitetit shkencor, njohja e përbërjes së Diellit na ndihmoi të kuptojmë se si ai gjeneron energji: përmes bashkimit bërthamor. Në rastin e yjeve, bërthamat e atomeve të lehta të hidrogjenit bashkohen duke formuar heliumin dhe duke liruar sasi të mëdha energjieje. Ky i njëjti parim është studiuar sot si një burim i pastër dhe i bollshëm energjie këtu në Tokë.

Monitorimi i Diellit ka implikime të drejtpërdrejta për jetën tonë të përditshme. Ai kalon nëpër cikle aktiviteti, dhe, në momente të caktuara, ndodhin eksplozione solare që hedhin grimca shumë energjetike në hapësirë. Kur ato godasin Tokën, përveç ndriçimeve të bukura aurorave që krijohen në polin e planetit, ato mund të dëmtojnë sistemet e komunikimit, si satelitët, GPS dhe të shkaktojnë ndërprerje të energjisë. Prandaj, parashikimi i këtyre stuhive solare na ndihmon të mbrojmë infrastrukturën tonë teknologjike.

Dielli gjithmonë lëshon grimca energjetike, atë që quhet “era diellore”. Kjo erë diellore ndikon në sigurinë e astronautëve, mjediseve planetare dhe përbërjes kimike të kometave. Nëse Toka nuk kishte një fushë magnetike mbrojtëse, e gjithë atmosfera jonë do të ishte shkatërruar nga era diellore, ashtu siç ndodh me Marsin.

Për më tepër, pajisjet e përdorura në këto analiza, si spektrometrat dhe kamerat me saktësi të lartë, gjithashtu përdoren në shumë aplikacione të tjera. Për shembull, në karakterizimin e sipërfaqes së katalizatorëve, deri te zbulimi i ndotësve në ajër në kohë reale.

Hulumtimet braziliane në këtë fushë

Hulumtuesit brazilianë kanë bërë kontribute të rëndësishme për të kuptuar kiminë e hapësirës. NëPUC-Rio, për shembull, laboratorët e Spektrometria e Masës së Makromolekulave dhe iAceleratori Van de Graaff simulojnë, në shkallë të vogël, kushtet ekstreme të mjedisit hapësinor.

Në to, shkencëtarët rimarrin atë që ndodh me blloqe akulli dhe pluhur — të ngjashëm me ato që gjenden në kometa ose hëna të ngrira — kur ekspozohen ndaj rrezatimit dhe sulmeve nga grimca me energji të lartë, si elektrone, fotonë dhe jona, të cilat janë atome ose molekula me ngarkesë elektrike.

Reaksionet kimike që ndodhin në këto eksperimente të kontrolluara çojnë në formimin e molekulave të komplikuara. Me këtë, është e mundur të parashikohet se cilat lloje përbërësish mund të ekzistojnë në hapësirë, si ndikojnë ato në atmosferat planetare, mjediset e tjera trupave qiellorë dhe madje të identifikohen shenja të mundshme që mund të tregojnë ekzistencën e jetës jashtë Tokës.

Qielli nuk është kufiri

Prandaj, të dish se nga çfarë përbëhet Dielli, edhe pa e vizituar kurrë atë, nuk është magji as një gjykim i gabuar: është shkencë. Është rezultat i shekujsh vëzhgimesh të kujdesshme, pyetjeve të formuluara mirë, zhvillimit të instrumenteve gjithnjë e më të sakta dhe verifikimeve të kujdesshme, për të zbuluar atë që është shumë më larg aftësisë sonë fizike.

Dyshimet si ato që ngriten në TikTok mund të jenë të vlefshme kur vijnë nga pikëpamja e kuriozitetit, me kujdes për të mos rënë në argumente anti-shkencore. Shkenca përparon duke vëzhguar (madje edhe qiellin), duke testuar, duke simuluar dhe duke krahasuar. Nuk kemi nevojë të “shkojmë deri te Dielli” për ta kuptuar atë. Nevojiten, po, instrumente të sofistikuara, trupa kuriozë dhe një shoqëri e gatshme të dëgjojë dhe të kuptojë atë që bën shkenca.

Shpërndarja e këtij artikulli u mbështet nga Koordinata e Personelit të Nivelit të Lartë (Capes) dhe nga Fondacioni i Mbështetjes për Kërkimin e Shtetit të Rio de Janeiro (Faperj).