Sistemi elektronik i gjykimit të linjës në Wimbledon tregon se ende nuk mund të zëvendësojmë gjykimin njerëzor

Turneu i tenisit Wimbledon në vitin 2025 na solli dozën e njohur të diellit të nxehtë dhe shiut të rrëmbyeshëm, shpresat dhe dëshpërimet britanike, dhe radhët e zakonshme, dredhëzat dhe yjet në fushë. Një ndryshim kryesor me turneun e këtij viti, megjithatë, ka qenë mungesa e dukshme e gjykatësve njerëzorë të linjës për herë të parë në 147 vjet.

Në një përpjekje për ta modernizuar, organizatorët kanë zëvendësuar të gjithë 300 gjykatësit e linjës me sistemin elektronik të gjykimit Hawk-Eye (ELC) të fuqizuar nga 18 kamera me shpejtësi të lartë dhe të mbështetur nga rreth 80 ndihmës në fushë.

Ai është shitur si një hap përpara, por tashmë ka shkaktuar polemika të gjera. Në ndeshjen e saj të raundit të katërt kundër britanikes Sonay Kartal, Anastasia Pavlyuchenkova u detyrua të përsëritë një pikë që kishte fituar qartë, sepse ELC nuk kishte regjistruar që një top kishte rënë jashtë. E zemëruar, Pavlyuchenkova i tha arbitrit: “Më morët lojën... ata më vodhën lojën.”

Lojtarët britanikë Emma Raducanu dhe Jack Draper gjithashtu kanë shprehur shqetësime për saktësinë dhe besueshmërinë e teknologjisë.

Kemi parë këtë më parë në biznes, qeveri dhe sport elitar (mendoni VAR në futboll). Teknologjitë premtuese dështojnë, jo domosdoshmërisht sepse sistemet janë të mangëta – edhe pse disa janë – por sepse institucionet rreth tyre nuk janë përparuar. Besimi se teknologjia mund të zëvendësojë në mënyrë të përsosur gjykimin njerëzor është joshës. Por është gjithashtu thellësisht e gabuar.

---

Merrni lajmet tuaja nga ekspertët e vërtetë, drejtpërdrejt në kutinë tuaj të postës. Abonohuni në buletinin tonë të përditshëm për të marrë të gjitha mbulimet më të fundit të The Conversation UK mbi lajmet dhe hulumtimet, nga politika dhe biznesi deri te arti dhe shkenca.

---

Sistemet si Hawk-Eye në Wimbledon ofrojnë përfitime të matshme në saktësi, por saktësia nuk është e njëjtë me legjitimitetin. Njerëzit nuk duan vetëm vendime të sakta, ata duan gjithashtu vendime të kuptueshme dhe të drejta. Kur gjykatësit njerëzorë bënin gabime, ato ishin të dukshme dhe të hapura për ankim. Kur një makinë dështon, pa shpjegim dhe pa rrugë për të ankuar, ajo sjell konfuzion dhe frustrim.

Mendoni për Formula 1. Në GP britanik 2025 në Silverstone, piloti Oscar Piastri u penalizua me 10 sekonda nga stewardët e garës për frenim të parregullt gjatë rifillimit të safety car. Ai e quajti të papërputhshëm dhe të ashpër, dhe shumë fansa ranë dakord.

Dallimi kryesor? Ne e dinim kush bëri vendimin. Ishte dikush për t’u pyetur, dhe kishte një proces për ta shqyrtuar. Me makinat, megjithatë, nuk ka askënd për t’u sfiduar. Nuk mund të kundërshtosh një kuti të zezë, ose ta mbash përgjegjëse.

Përtej performancës

Teknologjia zakonisht prezantohet për të përmirësuar performancën ose për të ulur kostot, por historia e plotë rrallë bëhet e qartë. Adoptimi i sistemit të ri në Wimbledon u paraqit si një hap drejt saktësisë dhe konsistencës më të madhe, por gjithashtu ishte ndoshta i nxitur nga dëshira për të shpejtuar ndeshjet, ulur kostot dhe zvogëluar varësinë nga puna njerëzore.

Por sporti nuk është vetëm për saktësi. Ai është argëtim. Ai lulëzon nga emocioni, tradita dhe teatri. Për 147 vjet, gjykatësit e linjës ishin pjesë e identitetit të Wimbledon-it. Postura, uniformat, shenjat, madje edhe drama e një vendimi të ngushtë, shtonin në spektakël. Heqja e tyre mund të ketë përmirësuar saktësinë (dhe ulur kostot), por gjithashtu ndryshoi atmosferën.

Tradita shpesh injorohet si nostalgji, por në institucione si Wimbledon, tradita është pjesë e asaj që e bën përvojën legjitime dhe të kënaqshme. Kur ajo hiqet pa një shpjegim të plotë, lojtarët dhe audiencat mund të humbasin besimin, jo vetëm në ndryshimin, por edhe në institucionin vetë. Është një ndryshim kulturor, i cili asnjëherë nuk është i lehtë.

Një zgjidhje e zakonshme është të kombinohet gjykimi njerëzor me teknologjinë gjatë periudhës së tranzicionit, por hybridët rrallë funksionojnë mirë në praktikë pasi përgjegjësitë bëhen të paqartë.

Në biznes, kjo njihet si “përdorimi i hybridit”: shtimi i teknologjive të reja në sistemet e vjetra pa rifikim ose ri-dizajn. Në vend që të kemi më të mirën e të dyjave, shpesh rezulton konfuzion, dyfishim dhe dështim.

Wimbledon nuk duket se ofronte një sistem formal për sfidë ose ndërhyrje njerëzore gjatë ndeshjeve. Edhe pse 80 ish-gjykatës të linjës u ruajtën si ndihmës në fushë, roli i tyre nuk ishte gjykues. Kjo mund të shpejtojë lojën, por e bën sistemin të brishtë. Kur diçka prishet, nuk ka një rrugë të menjëhershme për të ankuar. E kemi parë këtë edhe në vende të tjera.

Çfarë na tregon kjo për AI

Dështimi i Wimbledon-it ishte një rast studimor i adoptimit të dobët të teknologjisë. Hawk-Eye bëri atë që ishte projektuar për ta bërë, por institucionit nuk i ishte gati, as më pak të lojtarët, arbitrat dhe spektatorët.

Njësoj po ndodh edhe me inteligjencën artificiale (AI) dhe teknologjitë e tjera të reja, nga bota e shërbimit ndaj klientit deri te sistemet e triage-it shëndetësor. Këto mjete po shpejtohen, shpesh me mbikëqyrje minimale. Kur ato hallucinojnë, përfshihen paragjykje ose prodhojnë rezultate të papritura, rrallë ka një rrugë të qartë për t’u ankuar, dhe shpesh nuk ka askënd për ta mbajtur përgjegjës.

Problemi kryesor nuk është vetëm teknik, por edhe institucional. Shumë organizata nuk janë gati për atë që po adoptojnë. Në vend që të transformohen për të shfrytëzuar teknologjitë e reja, ato i shtojnë ato në sistemet e vjetra dhe vazhdojnë si më parë. Pyetje kyçe mbeten pa përgjigje: Kush vendos? Kush përfiton? Kush është përgjegjës kur diçka shkon keq? Pa përgjigje të qarta, teknologjitë e reja nuk zgjidhin çrregullimet, por i thellojnë ato. Ndonjëherë, i lidhin fort ato.

Nëse duam që teknologjia të përmirësojë mënyrën se si funksionon bota, nuk mund të automatikojmë vetëm detyra, procese ose vende pune. Duhet të rishqyrtojmë dhe të ri-dizajnojmë institucionet që këto sisteme synojnë të shërbejnë, duke përdorur kapacitete të reja që këto teknologji bëjnë të mundura. Deri atëherë, edhe sistemet më të mira do të vazhdojnë të dështojnë, herë pas here në mënyrë të qetë dhe herë herë spektakolare.