Njohja e kushtezuar e Palestinës nga Kanadaja dhe Mbretëria e Bashkuar zbulojnë rregullat e pabarabarta të shtetësisë

Kanada dhe Mbretëria e Bashkuar kanë thënë se do të njohin shtetësinë palestineze gjatë Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në shtator, nëse plotësohen disa kushte.

Pozicioni i Kanadas bazohet në shikimin e reformave politike dhe ushtarake nga Autoriteti Palestinez, organi qeverisës përgjegjës për territoret palestineze autonome.

Mbretëria e Bashkuar, duke iu përgjigjur një krize ushqimore në Gaza, tha se do të zgjasë njohjen nëse qeveria izraelite nuk pajtohet për një armëpushim, ndërmerr hapa për të “mbyllur situatën e tmerrshme në Gaza” dhe angazhohet për një “paqe afatgjatë, të qëndrueshme.”

---

Lexoni më shumë: Pse njohja e Palestinës nga Mbretëria e Bashkuar nuk duhet të jetë e kushtëzuar nga veprimet e Izraelit

---

Këto mbështetje të kujdesshme dhe të kushtëzuara pasqyrojnë funksionimin e një sistemi ndërkombëtar të vjetëruar që qeveris lindjen e shteteve. Franceza, përkundrazi, ka vendosur të njohë Palestinën pa kushte. Çfarë shpjegon këto qasje të ndryshme?

Zyrtarisht, njohja e shtetit rregullohet nga ligji ndërkombëtar. Në praktikë, ajo varet nga një përzierje e ndërlikuar e konsideratave kombëtare, globale dhe morale.

Ky proces i jep shteteve ekzistuese diskrecion të konsiderueshëm në njohjen e atyre të reja, me pritjen që këto vendime shërbejnë paqen ndërkombëtare. Por kjo mund të rezultojë në një proces të pabarabartë të shtetësisë për kombet aspirante.

Si lindin shtetet

Konventa Montevideo 1933 përcakton kritere kryesore për njohjen e shtetësisë: një popullsi e përhershme, kontroll mbi një territor të përcaktuar, një qeveri funksionale dhe aftësinë për të hapur marrëdhënie me shtete të tjera.

Kur njohja jepet bazuar në këtë, ajo në thelb po pranon që këto cilësi janë tashmë në vend. Megjithatë, këto kërkesa nuk janë të forta si hekuri, dhe disa ekspertë kanë argumentuar se njohja mund të zgjerohet gjithashtu për arsye humanitare ose morale, si përgjigje ndaj shkeljeve të të drejtave të njeriut.

Në raste të tilla, njohja bëhet më shumë një deklaratë se një shtet duhet të ketë mundësinë të ekzistojë, sesa një konfirmim që ai tashmë ekziston. Rasti klasik do të ishte një grup që përballet me dominimin kolonial. Kolonitë amerikane i referoheshin këtij parimi në Deklaratën e Pavarësisë të vitit 1776, për shembull.

Sepse vendimet për kur këto përjashtime zbatohen vendosen nga shtetet individuale, këto masa ofrojnë një lehtësim të pasigurt për kombet aspirante.

Si një hap përfundimtar, shtetet e reja mund të aplikojnë për anëtarësim në OKB. Kjo kërkesë shqyrtohet fillimisht nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së. Nëse nëntë shtete bien dakord, dhe asnjë nga anëtarët e përhershëm të këshillit nuk kundërshton, kërkesa vazhdon për miratim në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së.

Por një veto i vetëm nga ndonjë nga pesë anëtarët e përhershëm — Kina, Franca, Rusia, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara — mund të bllokojë shtetësinë në fillim. Në vitin 2024, për shembull, SHBA vetojuan kërkesën e Palestinës për anëtarësim të plotë në OKB.

Shtetësi në pritje

Deri më tani, 147 nga 193 shtete në Kombet e Bashkuara njohin shtetësinë palestineze. Palestina gjithashtu ka pasur status të veçantë vëzhguesi në OKB që nga viti 2012, dhe para kësaj kishte status të kufizuar para gjykatave ndërkombëtare që zakonisht rezervohen për shtetet.

Por Palestina nuk është rasti i vetëm ku sistemi ndërkombëtar ka pasur vështirësi në adresimin e shtetësisë jo-typike ose kontestuese.

Pas një vale njohjesh në Afrikën pas kolonizimit dhe Evropën pas Luftës së Dytë Botërore, njohja e shteteve të reja u ngadalësua deri në fund të shekullit të 20-të. Ky trend sugjeron se ka një cilësi konservative në sistemin e njohjes.

Të kujdesshëm për të shmangur shpërblimin e separatizmit të dhunshëm, trupat ndërkombëtarë kanë preferuar tradicionalisht zgjidhje të negociuara për lindjen e shteteve, duke përfshirë mbajtjen e një vetoje të shtetit prind mbi çdo përpjekje për pavarësi.

Ky parim u shpreh më qartë nga Gjykata e Lartë Kanadeze në një opinioni këshillues të vitit 1998. Ajo paralajmëroi se një Québec i pavarur, pa u pajtuar më parë për kushtet e daljes me pjesën tjetër të Kanadasë, ishte e pakët për të fituar njohje ndërkombëtare.

Ka urtësi në këtë qasje, por rregullat e tilla nuk mund të parandalojnë dështimin politik në çdo rast. Një numër në rritje i shteteve të pa njohura kanë lënë miliona të bllokuar në një limbo politik.

Kjo përfshin Somaliland, e cila u nda nga Somalia në vitin 1991 dhe që prej atëherë vepron si një shtet de facto pa marrë njohje zyrtare nga asnjë vend tjetër.

Palestina nuk është një rast i shpërbërjes së shtetit, por më tepër një rast i pazgjidhur i kolonizimit dhe okupimit. Dekada negociatash me Izraelin, fuqinë okupatore, kanë dështuar. Megjithatë, statusi zyrtar i shtetit mbetet i vështirë për t’u arritur. Një sistem njohjeje i ngarkuar mund të ndihmojë në mbajtjen gjallë të problemit.

Çarjet në sistem

Edhe kur ndodh njohja, rezultatet mund të jenë zhgënjyese.

Jugu i Sudanit, anëtari më i ri i OKB-së, u njoh gjerësisht në vitin 2011 nën mbikëqyrjen e afërt të OKB-së dhe me miratimin e shtetit prind, Sudanit. Megjithatë, ai shpejt ra në luftë civile — një konflikt që ende nuk është plotësisht shfaqur.

Kosova u njoh nga shtete si SHBA dhe Kanadaja kur deklaroi pavarësinë në vitin 2008 pas shpërbërjes së Jugosllavisë, por ende ka më pak njohje se Palestina.

Një dorë prej shtetesh si Togo dhe Sierra Leone madje filluan de- njohjen të saj nën presion nga shteti i mëparshëm i Kosovës, Serbia, edhe pse ekziston një parim i gjerë i pranuar që kur një shtet është njohur, përveç ndonjë katastrofe të plotë, ai duhet të mbetet i njohur.

Ndërkohë, nivellet e ngritura të detit kërcënojnë të lënë disa shtete ishullore si Tuvalu pa kërkesat territoriale për shtetësi normale. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë ka sinjalizuar se shtetësia e këtyre vendeve duhet të mbijetojë, por nuk ka thënë si.

---

Lexoni më shumë: Marrëveshja Australia-Tuvalu tregon pse na duhet një kornizë globale për zhvendosjet klimatike

---

Këto shembuj sugjerojnë se sistemi aktual i njohjes së shteteve është i papërgatitur për të përballuar botën në ndryshim të sotëm.

Lejimi i shteteve të vendosura të përcaktojnë rregullat për atë që kualifikohet nuk pritet të zgjidhë këto probleme aktuale. Ndërsa vendosja e kushteve të veçanta për hyrësit e rinj mund të ketë vlerë në afat të shkurtër, nevoja afatgjatë është për një sistem më të drejtë dhe më transparent.

Ekspertët po punojnë për mënyra për ta bërë sistemin më gjithëpërfshirës për shtetet aspirante dhe popujt pa përfaqësim, duke përfshirë hapjen e aksesit në mjedise diplomatike. Nëse janë të suksesshëm, këto masa mund të ndryshojnë mënyrën se si lindin shtetet e ardhshme.